«شيخ بهايي» بزرگ عالم شيعي كه علم رياضي جهان را زنده كرد
عصر شیعه ـ «بهاءالدين محمدبن‌حسين عاملي» معروف به شيخ بهايي، دانشمند و نظريه‌پرداز شيعه قرن دهم و يازدهم هجري از نوادگان صحابي معروف امام علي عليه السلام «حارث همداني» در جبل‌عامل لبنان بدنيا آمد.
پدرش از شاگردان ممتاز شهيد ثاني بود، به علت ظلم امپراتوري عثماني به شيعيان منطقه جبل عامل و حمايت پادشاهان صفوي از عالمان شيعي شيخ بهايي در 13 سالگي با خانواده به ايران عزيمت كرد و مدتي را در قزوين سكني گزيد، پس از آن كه اصفهان به عنوان پايتخت صفويه انتخاب شد، به اين شهر مهاجرت كرد.
در همان ابتداي كودكي نبوغ وي هويدا بود، حاصل تلاش علمي‌اش در جواني به بار نشست، به گونه‌اي كه بهاءالدين در تمام علوم تبحر خاصي به دست آورد، وي نه تنها عالم ديني و مردي متكلم بود، بلكه با زنده كردن دوباره علم رياضي، مهندسي و معمار بودن خود را در اين رشته به رخ جهانيان كشيد و رساله‌هايي در باب رياضيات و نجوم نوشت و با علم كيميا و علوم غريبه نيز آگاهي داشت، يونسكو نيز به پاس تلاش‌هاي ستاره بي‌بديل تشيع و مايه افتخار جهان اسلام، سال 2009 را به نام «نجوم و شيخ بهايي» نامگذاري كرد.
آثار شيخ بهايي
ـ كتب فقهي و اصولي؛
«رسالةالحريرية»، «اثناعشريات خمس»، رساله‌اي درباره «قصرالصلاة في الاماكن الاربعة»، رساله‌اي در باب «استحباب قرائة السورة بعد الحمد في الصلاة»، «تحريم ذبائح اهل كتاب»، «رسالة الاعتقادية» كه شيخ بها اين رساله را براي تفاوت مذهب شيعه اثني عشري با ديگر صاحبان عقايد فاسدي كه خود را شيعه مي‌خواندند، نگاشت، «غرائب سور القرآن»، رساله «ارثيه» يا «فرائض البهائية».
«جامع عباسي» شاخص ترين اثر شيخ در باب فقه است كه به زبان فارسي نگاشته كه اولين اثر رساله فقه فارسي غير استدلالي محسوب مي‌شود.
«الزبده في الاصول» مهم‌ترين اثر شيخ در اصول است.
«اربعين» طبق پيروي از حديث رسول مبني بر نقل چهل حديث از او، شيخ بهايي نيز طبق سنت ديگر علما به تاليف اربعين روي آورد، با اين تفاوت كه شرح كافي و جامع درباره احاديث ياد شده دارد و در مجموع، از بهترين و معروف‌ترين اربعين‌ها مي‌باشد و اين اثر بعد از مثنوي سوانح حجاز، تنها اثري است كه شيخ در آن به مباحث سياسي پرداخته‌است.
ـ كتب تفسير و روايي؛
«عين الحياة»، «عروةالوثقي»، «حبل المتين في الاحكام الدين»، «مشرق الشمسين و اكسير السعادتين».
ـ كتب فلسفي؛
رسالاتي موسوم به «جوهر الفرد».
ـ كتب ادعيه؛
«حدائق الصالحين في شرح صحيفه سيد الساجدين»، «شرح دعاي صباح»، «حديقة الاخلاقية»، «حديقة الهلالية»، «مفتاح الفلاح».
ـ كتب نحوي؛
«صمدية في النحو»، شامل فايده‌هاي پر ارزشي از قوانين عرب است و مانند معمول كتاب‌هاي نحوي مطالب مختصر و موضوعي آمده ولي شيخ با توزيع موضوعات ابتكاري، وجهه ديگري به آن بخشيده است.
ـ كتب علمي؛
«خلاصة الحساب»، مهم‌ترين تاليف شيخ بهايي در باب رياضيات است، «تشريح الافلاك»، «تحفه حاتمي» يا «هفتاد باب در اسطرلاب».
و همچنين «لغز الزيده» يا «لغزية» يا «رضوية»، «لغز قانون في الطب»، «لغز الكافية في النحو»، «لغز فوائد الصمديه»، «لغز كشاف»، «لغزي به مادر»، «لغزي درباره علي» كه اين لغزها، چيستان‌هايي است كه شيخ در قالب آنها بيان كرده است.
ـ كتب ادبي؛
مثنوي‌ها؛ «نان و حلوا»، «شير و شكر»، «نان و پنير»، «طوطي نامه» و «موش و گربه».
شاگردان شيخ بهايي
ملاصدرا، ملا محمدتقي مجلسي، محقق سبزواري، نظام‌الدين محمد قرشي، ملا محسن فيض كاشاني، ملا خليل قزويني، ملا صالح مازنداراني، سيد ميرزا حسيني طباطبايي نائيني.
محمد بن حسين عاملي در مدت 75 سال عمر خود با چهار تن از پادشاهان صفوي معاصر بوده‌است؛
1. شاه طهماسب از 966 تا 984 قمري (به مدت 18 سال.)
2. شاه اسماعيل دوم از 984 تا 985 قمري (به مدت يك سال و اندي.)
3. سلطان محمد خدابنده از 985 تا 995 قمري (به مدت 10 سال.)
4. شاه عباس اول از 995 تا 1038 قمري (تا 1031 قمري به مدت 35 سال.)
از دستاوردهاي مهم شيخ بهايي كه موجب مشهور شدن وي در جهان شد مي‌توان به رونق بخشيدن به شهر اصفهان و ساخت مسجد امام، حمام شيخ بهايي، طراحي و فكر ايجاد شهر نجف‌آباد، تقسيم آب زاينده رود و تعيين سمت قبله مسجد امام اصفهان اشاره كرد.
روشي كه شيخ بهايي در ساخت مسجد چهار باغ بر روي لجن‌زار به كار برد، اكنون در جهان به كارگرفته مي‌شود. در آن زمان، در زميني كه بنا بود مسجد جهار باغ در آن ساخته شود، چون در مسير يكي از كانال‌هاي آب زاينده‌رود قرار داشت، براي پي‌ريزي ساختمان مناسب نبود، شيخ بهايي دستور داد به عمق 2 متر در سرتاسر پي ساختمان زغال چوب ريخته و پس از كوبيدن زغال روي آنرا با ساروج و شفته پر و ساختمان را بر روي آن بنا كنند، اين بنا اكنون به نام مدرسه چهار باغ مشهور است.
شايان ذكر است كه شيخ بهايي به مدت طولاني منصب «شيخ الاسلامي» را ـ كه بالاترين منصب براي عالمان بود ـ از طرف پادشاهان صفوي عهده‌دار بود، او همواره به ياري مردم مي‌شتافت و بسيار بذل و بخشش مي‌كرد، از مناصب دنيايي و نزديكي با پادشاهان گريزان بود، در آن اوضاع سياسي كه شيعيان در سراسر جهان اسلام با ظلم و ستم روبرو بودند ، سعي نمود با تقويت تشيع در ايران و قدرت دادن به شيعيان به احقاق حق آنها كمك كند، انديشه هاي سياسي شيخ بهايي در كتاب هاي او گواهي است، بر اينكه دين از سياست جدا نيست.
شيخ پس از سال ها مجاهدت علمي و ديني در سال 1000 خورشيدي در اصفهان درگذشت و بنابر وصيت خودش جنازه او را به مشهد بردند و در جوار مقبره علي‌بن موسي‌الرضا جنب موزه آستان قدس دفن كردند. هم اكنون قبر وي بين مسجد گوهرشاد، صحن آزادي و رواق امام خميني (ره) در يكي از رواق‌ها كه به نام وي نامگذاري شده است، قرار دارد.
منبع» خبرگزاری فارس