«علامه طباطبايي» فيلسوفي جهاني
عصر شیعه: رهبر معظم انقلاب در سفر اخير خود به قم و در ديدار با ده‌ها هزار تن از طلاب، اساتيد و فضلاي حوزه علميه قم كه در جوار حرم حضرت معصومه (س) انجام شد، با نام بردن از تعدادي از اساتيد حوزه علميه قم در سال‌هاي گذشته، از آنها به عنوان قله‌هاي تهذيب نام بردند.
اهميت اين موضوع و اينكه طلاب و روحانيون بايد چه كساني را به عنوان الگوهاي اخلاقي خود انتخاب كنند، باعث شد تا در سلسله مطالبي به معرفي اجمالي اين بزرگان علم و دين و قله‌هاي تهذيب بپردازيم؛ هر چند بيان مقام علمي و جايگاه مذهبي آنها قابل بيان در چند سطر نيست و نيازمند نگارش چندين كتاب است.
* علامه سيد محمدحسين طباطبايي (ره)
علامه طباطبايي از دودمان سادات طباطبايي آذربايجان است. در سال 1281 شمسي در تبريز متولد شد. پس از درگذشت والدينش توسط تنها برادرش به مكتب فرستاده شد. تحصيلات ابتدايي شامل قرآن و ادبيات فارسي را از 1290 تا 1296 فراگرفت و پس از آن طي سال‌هاي 1297 تا 1304 به تحصيل علوم ديني پرداخت و به تعبير خود «دروس متن در غير فلسفه و عرفان» را به پايان رساند.
* حضور در حوزه علميه قم
طباطبايي بعد از مدتي اقامت در تبريز تصميم گرفت به قم برود و اين اتفاق در سال 1325 شمسي حادث شد. علامه در ابتداي ورودش به قم به قاضي معروف بود؛ ولي چون از سلسه سادات طباطبايي بود، خودش ترجيح داد به «طباطبايي» معروف شود. با عمامه‌اي بسيار كوچك از كرباس آبي رنگ و دگمه‌هاي باز قبا و بدون جوراب با لباس كمتر از معمول، در كوچه‌هاي قم تردد داشت و در ضمن خانه بسيار محقر و ساده‌اي داشت.
پس از مدتي كه به اصرار برخي علما، مجلس درس روزانه «اسفار» او تعطيل شد، با اصرار طلاب، اجازه تدريس شفا به وي داده شد. در اين ميان، وي به تشكيل كلاس‌هاي شبانه اسفار پرداخت كه هفته‌اي دو شب و به صورت سيار در خانه شاگردان تشكيل مي‌شد و تعداد معدودي (كمتر از 10 نفر) شاگرد ثابت در آن شركت مي‌كردند. حضور در اين كلاس‌ها بدون اجازه خود او مقدور نبود. محتواي اين كلاس‌ها بيشتر درس خارج فلسفه بود.
* اساتيد
علامه قاضي، مهم‌ترين استاد او و مؤثرترين شخص در تربيت روحي وي بود. علامه نزد اين استاد برجسته عرفان را آموخت.
فلسفه را نزد سيدحسين بادكوبي، رياضيات را در كلاس درس سيدابوالقاسم خوانساري، خارج فقه و اصول را از اساتيد بزرگوار خويش ميرزا حسين نائيني و محمدحسين اصفهاني و رجال را نزد حجت كوه‌كمري فراگرفت.
* آثار و تأليفات علامه طباطبايي
مرحوم علامه طباطبايي آثار و تأليفات بسياري را به جامعه علمي جهان ارائه داده است. بدون شك بزرگ‌ترين و مهم‌ترين اثر علامه تفسير الميزان است كه مي‌توان آن را بزرگ‌ترين تفسير قرآن در جامعه شيعي و اسلامي دانست. نقل است كه علامه پيش از آغاز نگارش اين كتاب ارزشمند، 3 دوره كامل بحارالانوار را مطالعه كرده بود تا اشراف بيشتري روي موضوعات و تفسير آيات الهي داشته باشد.
آثار ديگر علامه محمدحسين طباطبايي را مي‌توان به دو بخش تقسيم كرد؛ كتاب‌هايي كه به زبان عربي نگاشته شده‌اند كه عبارتند از:
كتاب «توحيد» كه شامل 3 رساله «در توحيد»، «در اسماء‌الله» و «در افعال‌الله» است.
كتاب «انسان» كه شامل 3 رساله «الانسان قبل‌الدنيا»، «الانسان في‌الدنيا» و «الانسان بعدالدنيا» است.
«رسالة وسائط» كه البته همگي اين رساله‌ها در يك مجلد جمع‌آوري شده و به نام هفت رساله معروف است.
«رسالة الولاية» و «رسالة النبوة و الامامة».
علامه كتاب‌هايي هم به زبان فارسي نگاشته است. شيعه در اسلام، قرآن در اسلام، وحي يا شعور مرموز، اسلام و انسان معاصر، حكومت در اسلام، سنن النبي، اصول فلسفه و روش رئاليسم، بداية الحكمة، نهاية الحكمة، علي و فلسفه الهي، خلاصه تعاليم اسلام و رساله در حكومت اسلامي عناوين اين كتاب‌ها هستند.
* آثار شاخص
علامه طباطبايي دو اثر شاخص دارد، كه بيشتر از ساير آثار وي مورد توجه قرار گرفته‌است. تفسير الميزان است، كه در 20 جلد و طي 20 سال به زبان عربي تأليف شده‌است. در اين تفسير، از روش «تفسير قرآن به قرآن» استفاده شده است و علاوه بر تفسير آيات و بحث‌هاي لغوي در بخش‌هايي جداگانه با توجه به موضوع آيات مباحث روايي، تاريخي، كلامي، فلسفي و اجتماعي نيز دارد.
اثر مهم ديگر او «اصول فلسفه و روش رئاليسم» است. اين كتاب شامل 14 مقاله فلسفي است كه طي دهه‌هاي 20 و 30 شمسي تأليف شده و توسط مرتضي مطهري و با رويكرد فلسفه تطبيقي شرح داده شده‌است.
اصول فلسفه و روش رئاليسم، نخستين و يكي از مهم‌ترين كتاب‌هايي است كه به بررسي مباحث فلسفي، با توجه به رويكردهاي حكمت فلسفي اسلامي و فلسفه جديد غربي پرداخته است.
بداية الحكمة، نهاية الحكمة، حاشيه بر كفاية، مجموعه مذاكرات با پروفسور هانري كربن (كربن محقق شهير فرانسوي، پيرامون چگونگي شيعه و مباحث اعتقادي و ... مذاكراتي با علامه داشته كه در اين كتاب بيان شده است) در محضر علامه طباطبائي (اين كتاب توسط محمدحسين رخشاد نوشته شده و شامل پرسش‌ها و پاسخ‌هاي زيادي در موضوعات مختلف از علامه است)، شيعه در اسلام و ولايت‌نامه از ديگر آثار علامه محمدحسين طباطبايي هستند.
* شاگردان
نبوغ، وسعت آگاهي و مطالعات، گستردگي دانش و اخلاق علامه سبب شده بود تا شاگردان بسياري تقاضاي كسب معرفت و درك حقايق از محضر وي شوند. بسياري از رهبران روحاني انقلاب اسلامي ايران شاگردان مشترك وي و امام خميني (ره) هستند. در معرفي برخي از شاگردان علامه مي‌توان به محمد مفتح، محمد محمدي گيلاني، محمد شجاعي، محمد صادقي تهراني، سيد جلال‌الدين آشتياني، محمداسماعيل صائني زنجاني، غلامحسين ابراهيمي ديناني، ابراهيم اميني، عبدالله جوادي آملي، حسن حسن زاده آملي، محمد جواد باهنر، عزالدين حسيني زنجاني، مرتضي مطهري، يحيي انصاري، سيد عبدالكريم موسوي اردبيلي، سيد محمد باقر موحد ابطحي، محمدتقي مصباح يزدي، امام موسي صدر، ناصر مكارم شيرازي، حسن نوري همداني، حسين نوري همداني، سيدابراهيم خسروشاهي، سيد علي خامنه‌اي، سيد محمد خامنه‌اي، سيد حسين نصر، داريوش شايگان و ... اشاره كرد.
همچنين بسياري از روشنفكران در جلسات مباحثه از ايشان بهره گرفتند. از آن جمله مي‌توان به جلسات مباحثه با پرفسور هانري كربن اشاره كرد، كه دكتر سيد حسين نصر و بسياري ديگر در آن حضور داشتند و يا جلساتي كه در تهران برگزار مي‌شد و افرادي نظير داريوش شايگان در آن حاضر بودند.
علامه محمدحسين طباطبايي در سال 1360 بعد از 79 سال مجاهدت علمي و تربيت شاگردان بسيار در علوم فقه، فلسفه و تفسير قرآن و همچنين زنده كردن حكمت و فلسفه و تفسير در حوزه‌هاي علميه تشيع بعد از دوره صفويه به ديار باقي شتافت.
منبع: خبرگزاری فارس