علامه مجلسی طعم لذیذ علم و پژوهش را به حوزه های علمیِ شیعی چشاند

بسیاری از افراد عالم و مجتهد هستند ولی مدیر علمی نمی شوند و نمی توانند مثل خودشان را تربیت کنند یا پروژه را به نحوی مدیریت کنند که همه را در بربگیرد؛اما علامه مجلسی از مدیریت علمی برای تشکیلات جهان اسلام برخوردار بود.

حجت الاسلام محمدرضا حدادپور جهرمی، استاد حوزه و دانشگاه به مناسبت سالروز بزرگداشت علامه مجلسی، با اشاره به ابعاد علمی شخصیت این عالم بزرگ جهان اسلام، اظهار کرد: زندگی علامه را از سه بُعد می توان بررسی کرد که در مورد این سه بُعد افراد بسیاری صحبت کرده و اظهار نظر داشته اند اما به شخصه معتقدم هنوز که هنوز است نیازمند مدت ها فکر و تلاش و تحقیق در مورد علامه مجلسی هستیم.

وی ادامه داد: اولین بُعد زندگی علامه مجلس علمی است که در ذیل آن مجاهدت های فردی فراوانی داشته، زمینه دوم در رابطه با خدماتی است که علامه مجلسی ارایه کرد و زمینه سوم در مورد نامهربانی هایی است که روزگار در حق علامه روا داشت.

حدادپور در مورد اولین بُعد از زندگی علامه مجلسی، گفت: بخش اول مربوط به مجاهدت های فردی ایشان است. علامه از بیت علما و اهل علم موثر بود نه اهل علم منفعل. این مجاهدت های فردی سبب شد تا علامه مجلسی تا جایی پیش رود  که حتی در عنفوان جوانی میزان توانمندی های علمی و حتی تقوای ایشان به همگان اثبات شود.

وی تصریح کرد: علامه مجلسی در یک زمان به اندازه ای پیشرفت می کند که زعامت شیعه را عهده دار شد و از سوی دیگر سبب شد تا پایتخت و قطب علمی و معنوی جهان اسلام معطوف به اصفهان و شخص علامه و خاندان علامه شود. در واقع به اندازه ای بساط علمی این اندیشمند داغ بود که برخی عالمان آن روز که از سایر شهرها به اصفهان می آمدند یاد حوزه ها و بازار علمی گرم امام صادق(ع) می افتادند.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: البته این یک بُعد ماجرا است که می توان در مورد آن صحبت کرد به خصوص برای طلاب و دانشجویان که می خواهند کار و پژوهش داشته باشند.، علامه مجلسی یک الگو است.

دامنه و عمق خدمات علمی علامه مجلسی

حدادپور با اشاره به بُعد دوم از زندگی و خدمات علامه مجلسی بیان کرد: مساله دوم خدمات علمی و آن چیزی است که به همت علامه مجلسی نصیب جهان اسلام و ماندگار شد. خدمات علمی علامه مجلسی نسبت به دیگران به دو دلیل ممتازتر است نخست اینکه تالیفات علامه که به عنوان پر تالیف ترین عالم شیعه شناخته می شود، باعث شد که هرگز عالمان ما چه عالمان فقهی و چه عالمان حدیثی و روایی خود را بی نیاز نسبت به این آثار ندانند.

وی در ادامه تاکید کرد: یک روز را در حوزه های علمیه در نظر بگیریم که در همان یک روز کسی نگوید علامه مجلسی در «بحارالانوار» چه گفته است و این تازه یکی از آثار علامه است. این جایگاه بسیار رفیع و مهم است. لذا ایشان به حدی در گستره خدمات علمی پیش رفته که از زمان تالیف «بحارالانوار» تا قیامت هر روز به آثار علامه نیاز داریم و حتی این آثار حکم هویت بخشی به قسمتی از جامعه علمی و حوزه های علمیه تشیع را دارد.

حدادپور ابراز کرد: اما در مورد خدمات علمی علامه نکات دیگری هم وجود دارد، علامه به تنهایی این آثار را ارایه نکرد، در واقع می توان علامه مجلسی را از سردمداران کارهای تشکیلاتی در حوزه های علمیه دانست. حال که ذیل این بحث اشاره به کتاب بحارالانوار شد، اشاره می کنم که این اثر عظیم حاصل کار حداقل 10 تا پانزده نفر از شاگردان علامه مجلسی است و ایشان خود نظارت و راهبری دقیق و عمیق علمی بر آن داشته است.

وی افزود: علامه احادیث را جمع و از حیث بیان سند و نکات لطیفی که لازم بود در دل روایت نقل شود این مجموعه را پالایش می کرد، لذا اینکه رهبری تاکید می کنند که کار باید تشکیلاتی باشد قطعا یکی از الگوهای کار تشکیلاتی علامه مجلسی است. علامه طعم لذیذ لُجنه علمی و تحقیقات پژوهشی را به تمام جهان اسلام و حوزه های علمی شیعی چشاند و حتی در جمع آوری روایت دختر و داماد خویش را که مراتب علمی بالایی داشتند، وارد این گستره کرد.

این استاد حوزه گفت: این اقدامات معلوم می کند که حتی اگر این کتاب جمع هم نمی شد همین که علامه مجلسی چنین فکری داشته است او را از دیگران متمایز و قابل تحسین می کند. بهترین توصیف در مورد علامه مجلسی مدیریت علمی تشکیلات جهان اسلام در زمان خودش بود. بسیاری از افراد عالم و مجتهد و بزرگ هستند ولی مدیر علمی نمی شوند و مدیریت ندارند و نمی توانند دست چهار نفر را بگیرند و مثل خودشان تربیت کنند یا پروژه را به نحوی مدیریت کنند که همه را در بربگیرد.

نامهربانی های روزگار در حق علامه مجلسی!

حدادپور افزود: محور سوم در مورد علامه مجلسی این است که متاسفانه مورد نامهربانی های روزگار قرار گرفت. علامه مجلسی روایت و مطالبی را جمع آوری و ارایه کرد که ما فقط متن آن روایات و صفحات را می بینیم. مقدماتی که ایشان به قلم شریف اش نوشته در بسیاری از مواقع توجه نمی کنیم از جمله اینکه مثلا چرا در یک روایت مطلبی بیان شده یا چرا بعد از این روایت تناقض در جای دیگر وجود دارد و بسیاری موارد دیگر.

این استاد حوزه اظهار کرد: نکته ای که وجود دارد این است که برخی تصورشان این است که علامه این توضیحات را از خود ارایه می کند و حتی برخی گفتند علامه ترویج خرافات کرد در حالی که علامه مجلسی در مورد برخی روایات نوشته: که مثلا روی این حدیث بحث داریم یا از نظر روایی حدیث ضعیفی است، مرسل یا منقطع است. این موارد اصطلاحاتی است که یک کارشناس باید درس بگیرد.

وی ادامه داد: برای مثال دکتر شریعتی کارشناس حدیث نیست که بیاید و در برخی آثار خود اینگونه علامه مجلسی را نقد کند. اغلب انتقاداتی که به علامه مجلسی می شود از سوی نوروشنفکران معاصر است که یا از روی عدم اطلاع است یا واقعا آنها دانش کافی در این زمینه ها ندارند مثل علم حدیث و رجال که ما عمرمان را در حوزه های علمیه روی این مباحث می گذاریم.

حدادپور با بیان اینکه اگر خدمات و آثار علامه مجلسی به ویژه در حوزه علوم نقلی نادیده گرفته شود، گویی بخشی عظیم از معارف شیعه را مد نظر قرار نداده ایم، تاکید کرد: اگر این آثار را از ذخایر اصلی شیعه حذف کنیم نمی گویم چیزی ته آن نمی ماند ولی سوال می کنم که واقعا چه قدر منبع باقی می ماند؟

وی با اشاره به اینکه البته غرض این نیست که علامه را در حد عصمت بالا ببریم، ادامه داد: با این حال عقل و تدبیر و انصاف حکم می کند که بررسی تخصصی داشته باشیم ، بنابراین نیاز است که حوزه های علمیه بیشتر روی این مباحث کار کنند.

وی اظهار کرد: حوزه های علمیه تلاش قابل توجه و مضاعفی را در مورد آثار علامه مجلسی داشته اند ولی معتقدم که  این حد کافی نیست، طلاب قبل از اینکه وارد وادی های روایی و رجالی شوند، نیاز دارند تا شخصیت شناسی و تاریخ زندگی و جریاناتی که بر فکر و اندیشه هر یک از این علما از جمله علامه مجلسی، شهید اول، شهید ثانی، شیخ انصاری و .... رفته است را بدانند، کسانی که قرار است یک طلبه طی سال های حضور خود در حوزه های علمیه در مقاطع مختلف تحصیلی با آثار آنان مواجه شوند.

حدادپور در پایان خاطرنشان کرد: از سوی دیگر باید کرسی های آزاداندیشی در مورد نقد و بررسی و بازنگری آثار اندیشمندان مثل علامه مجلسی برگزار شود که اگر چنین شود دیگر شاهد متهم کردن علامه به خرافه پرستی و بحث های من در آوردی و این توهین هایی که شبانه روز از شبکه های ماهواره ای ضد شیعی و فضای مجازی می شنویم، نخواهیم بود.