ایوان نجف عجب صفایی دارد

عصر شیعه ـ تاریخچه حرم مطهر
گروه دین و اندیشه پایگاه اطلاع رسانی حج وابسته به بعثه مقام معظم رهبری - امیر المؤمنین علی علیه السلام در سال 40 هجری قمری، امام علی(ع) در مسجد کوفه و به هنگام نماز با شمشیر زهرآلود ابن ملجم مرادی  ضربت می خورند و دو روز بعد به شهادت می رسند. از  ، امام حسن (ع) منقول است  که امیرالمؤمنین وصیت می فرمایند مراسم غسل مرا مخفیانه و با حضور تنی چند از اصحاب خاص انجام داده، سپس تو و برادرت امام حسین (ع) فقط عقب تابوت را بلند کنید زیرا جلوی آن را ملائک مقرب الهی بلند خواهند کرد. از مسیری که ملائک می پیمایند پیروی کنید و هر کجا که تابوت به زمین نشست، پس از اقامه نماز میت، کمی خاک را کنار بزنید، قبری را که حضرت نوح (ع) برای من آماده کرده است خواهید یافت. امام حسن علیه السلام و سایر افراد حاضر چنین می کنند و تا 150  سال تنها تعداد انگشت شماری از اصحاب خاص ائمه محل دقیق قبر ایشان را می دانستند. تمامی روایات بر این امر تاکید دارد که قبر حضرت آدم ابوالبشر و حضرت نوح و حضرت علی علیه السلام هر سه در کنار هم واقع هستند.

آشکار شدن قبر مطهر امیرالمؤمنین علیه السلام در زمان حضرت موسی بن جعفر علیه السلام بود از عبدالله حازم روایت است که گفته است روزی با هارون از کوفه بیرون شدیم بجانب غريین پس آهوانی دیدیم بازها و سگهای شکاری را بجانب آنها روانه کردیم ساعتی آهوان را دوانیدیم آهوان پس از دویدن زیا د پناه بردند به پشتۀ و بازها و سگهای شکاری برگشتند رشید متعجب شد پس آهوان از پشته بیرون آمدند دو دفعه بازها و سگها را بسوی آنها مراجعت دادیم دفعۀ دیگر نیز آهوان به همان پشته پناه بردند رشید خیلی تعجب کرد گفت بروید بجانب کسی که عمرش از همه بیشتر است او را حاضر کنید پس پیرمردی از بنی اسد را آوردند رشید گفت خبر بده مرا که این پشته چیست پیرمرد گفت خبر داد به من پدرم از پدرانش که در این پشته قبر حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام است و خداوند او را حرم امن قرار داده هیچ چیز به او پناه نمی برد مگر اینکه در امانست و پیرمرد گفت پدرم مرا به این موضع می آورد و زیارت می کرد و می گفت من با حضرت صادق علیه السلام به زیارت این مکان آمدیم و آن جناب می فرمود من با پدرم حضرت باقر علیه السلام به زیارت این مکان آمدیم و پدرم حضرت باقر علیه السلام می فرمود من با پدرم حضرت علی بن الحسین علیه السلام به زیارت این مکان آمدیم و علی بن الحسین علیه السلام می فرمود من با پدرم حسین بن علی علیه السلام به زیارت این مکان آمدیم و حسین بن علی علیه السلام می فرمود در این مکان موضع قبر امیرالمؤمنین علیه السلام است پس هارون از مركب خود فرود آمد و آب طلبید وضو گرفت و در آن پشته نماز کرد و دعا کرد و گریست و خود را بخاک مالید و امركرد قبه ای در آنجا بنا کنند که چهار در داشته باشد و این اولین بنای حرم امیرالمؤمنین علیه السلام بود
هارون همچون برخی دیگر از حکام عباسی در اوایل حکومت خود سعی داشته است خود را از خاندان نزدیکان پیامبر معرفی کند. به همین منظور وی اولین بقعه بر سر قبر مطهر را در سال 175 ه.ق. بنا می کند و این در حقیقت باعث پیدایش هسته  اولیه شهر نجف می گردد.

توسعه حرم و شهر
عضدالدوله دیلمی در قرن 4 ه.ق.   ضمن تجدید بنای حرم مطهر،‌ شهر نجف را هم بنا می نماید. هم اكنون در حرم شریف مسجدی كوچك به نام عمران بن شاهین، از رجال عهد دیلمی موجود است كه تاریخ قرن 4 را دارد. آنچه ما می دانیم اینستكه عضدالدوله اهتمام خاص بر ساخت مدارس شیعی در بلاد تحت حكومت خود داشته و بنا بر این احتمالا وی در نجف نیز مدرسه یا مدارسی را تاسیس نموده است. شیخ طوسی که به شیخ الطائفه ملقب است و یکی از بزرگترین علمای شیعه است در سال 448 ه.ق. ساكن نجف شده و حوزه علمیه تاسیس می كند. مکتب علمی شیخ طوسی در نجف اشرف باقی مانده، از آن تاریخ نجف قطب علمی جهان تشیع می گردد و از اقصی نقاط جهان تشیع، طلاب و علما به نجف می شتابند. از همان زمان خزانه (کتابخانه) اهمیت و رونق خاص می یابد و عموم نویسندگان یك نسخه خطی از كتاب خود را به آن پیشكش می كرده اند. متاسفانه اكثر این نسخ در قرن هشتم به دلیل آتش سوزی در حرم شریف طعمه حریق می شوند. ابن بطوطه، جهانگرد مسلمان قرن هفتم از مدرسه پر رونقی در جوار حرم  یاد می كند كه در آن تا سه شبانه روز به رایگان از زوار پذیرایی می كرده اند. بنای حرم حیدری تا كنون 6 بار ویران شده است و آنچه الان موجود است هفتمین بنا و یادگار از زمان شاه اسماعیل صفوی است.

توصيف حرم مطهر:
آستان مقدّس حضرت علي(عليه السلام) در مرکز شهر قرار دارد که از يک گنبد طلايي عظيم و يک گنبد خانه و رواقهاي متعدد و يک صحن، با برخي ضمائم تشکيل شده است. نخستين ساختمان حرم مطهر در دوران هارون الرشيد عباسي بنا گرديد و پس از آن همواره در حال تجديد و عمران و توسعه بوده است. ساختمان امروزي از آثار صفويه است. قبر مطهر در زير گنبد بلندي است که سرتاسر آن طلاپوش است و اطراف قبر روضه اي است که طول هرضلع آن 13 متر است .گنبد عظيم و ايوان روحبخش آن، به دستور نادرشاه افشار با خشتهاي طلايي تزيين شده. آيينه کاري حرم به وسيله هنرمنداني از اصفهان در سالهاي دهه چهل شمسي انجام گرفت. قبر مطهر حضرت، درون صندوقي از خاتم و ضريحي نقره اي قرار دارد; صندوق خاتم از ساخته هاي دوران شاه اسماعيل صفوي است و از نفايس روزگار بشمار مي رود. ضريح مطهر توسط هنرمندان هندي و چيني در سال 1345 هـ . ق. در هند به همت رهبر شيعيان اسماعيلي ساخته و تقديم حرم مطهر گرديده است و در چهارسوي روضه مطهر رواقهاي مسقفي وجود دارد در سمت شرقي روضه ايوان طلا قرار دارد که در دو سوي آن دو مناره طلا قرار گرفته اند.
گرداگرد مرقد منور را از چهار سو رواق در بر گرفته است که همگي به زيباترين شکل توسط هنرمندان ايران تزيين يافته است.

روضه شريف:
قبر مطهر حضرت علي عليه السلام در وسط روضه مربعي شکل شريف قرار گرفته و بر بالاي قبر مطهر دو گنبد خارجي و داخلي وجود دارد. گنبد خارجي نوک تيز بوده و ارتفاع آن از سطح ضريح 42 متر و قطر آن 16متري وارتفاع گنبد داخلي از سطح ضريح 35 متر و قطر آن 12 متر است.
سطح خارجي گنبد قبلا کاشيکاري بود و پس از مشرف شدن نادرشاه به زيارت حرم مطهر دستور داد کاشيکاري گنبد و ايوان و گلدسته را طلاکاري کنند.
روضه شريفه شش درب دارد. دو در غربي به رواق منتهي نمي شود زيرا که در پشت آن پنجره اي از نقره قرار گرفته است. دو در شرقي به سمت رواق مقابل و ايوان طلا منتهي مي شود و دو در شمالي که در پشت سرامام قرار گرفته و به رواق منتهي مي شود
صحن حرم مطهر :
حرم مطهر داراي صحن بسيار بزرگ و دلگشايي است که اطراف مرقد مطهر را در برگرفته است. اين صحن از ساخته هاي دوران صفوي است که نماي آن با کاشيهاي خشتي زيبايي تزيين يافته و داراي دو ويژگي منحصر بفرد است: نخست آن که: در تمام فصول سال، هنگام ظهر شرعي، سايه از سمت شرق از ميان مي رود.
دوّم آن که: همواره نخستين اشعه آفتاب هنگام بامداد از ميان بازار بزرگ شهر گذشته و پس از عبور از دروازه صحن به ضريح مقدّس مي تابد.
در گرداگرد صحن مطهر اتاقهايي قرار دارد که همگي آرامگاه بزرگان است
اطراف صحن شريف را ديواري مربع شکل قرار گرفته که طول هريک از دو ضلع غربي و شرقي آن از خارج 84متر و از داخل 77 متر است. ضلع شمال آن از خارج 74 و از داخل 72 متر طول دارد. ارتفاع ديوار 17متر بود و از دو طبقه تشکيل شده است.
طبق اول از 54 ايوان سقف دار تشکيل شده که در مقدمه آنها حجره اي است که قبر يکي از مشاهير در آن قرار دارد. طبقه دوم حدود 78 حجره دارد که محل سکونت طلبه ها بوده و ديوارهاي آن کاشيکاري است و بر بالاي آن کتيبه هايي از آيات قرآن وجود دارد.
کف صحن با سنگ مرمر پوشيده شده است و پنج درب دارد که عبارتند از :
1- باب الکبير يا درب بزرگ: که رو به بازار است و بر بالاي آن ساعتي نصب شده است.
2- باب مسلم بن عقيل: در سمت راست باب الکبير واقع شده و در اصلي محسوب نمي شود.
3- باب الطوسي: اين در رو به به قبر شيخ طوسي باز مي شود.
4- باب القبله: در قبله است که کوچکترين در صحن به شمار مي رود.
5- باب السلطاني: که در سمت غربي صحن قرار گرفته و علت تسميه آن اين است که درسال 1279 ه. ق و در دوران عبدالعزيز عثماني افتتاح شد. نام ديگر اين در باب الفرج است زيرا منتهي به مقام امام زمان عج مي شود.
شایان ذکراست صحن جديد بارگاه ملکوتي مولي الموحدين امير المومنين حضرت علي (ع) با بهره برداري رسمي از در جديد باب الزهرا (س) در عيد سعيد غدير خم  سال 90 به روي زائران گشوده شد.
اين صحن که به نام مبارک حضرت ابوطالب (ع) مزين شده، 1200 متر مربع وسعت دارد و در جدار غربي رواق اصلي و در بالاي سر حضرت واقع است.
نماينده ستاد بازسازي عتبات در نجف اشرف، صحن جديد را بزرگترين صحن حرم مطهر مولا علي (ع) توصيف کرد که ساخت آن چهار سال طول کشيد.
وي گفت: با بهره برداري از صحن جديد، ظرفيت حضور زائران در جوار بارگاه ملکوتي حضرت علي (ع) به طور چشمگيري افزايش يافته است.
صحن جديد بارگاه مولاي متقيان داراي هشتاد ستون است که به صورت چهارتايي در کنار يکديگر قرار گرفته است. کف اين صحن نيز با بهترين نوع سنگ مرمر سبز پوشيده شده است.
گچ کاري و آئينه کاري رواق‏هاي اين صحن جديد به دست هنرمندان چيره دست ايراني انجام  يافت.

گلدسته ها :
گلدسته هاي حرم در دو گوشه ايوان و در سمت شرقي روضه شريف قرار گرفته اند و قطر هرکدام از آنها 5/2 م تر و ارتفاع هرکدام  35متر است.
رواق حرم مطهر:
رواقها چهار ي روضه مطهر را فرا گرفته اند و همگي آنها مفروش بوده و ديواره ي آن به  ديوار روضه شريف متصل است.
رواق سه در دارد: دو در از آنها روي يکديگرند و عبارتند از در شمالي و در جنوبي، در شمالي مقابل در صحن است که به نام باب الطوسي معروف است و در جنوبي مقابل باب القبله است. اين در از نقره ساخته شده و آب طلا  داده شده است و در سال 1341ه.ق نصب شده است.

حرم مطهر، داراي برخي بيوتات ضميمه است که عبارتند از:
الف ـ مسجد عمران بن شاهين، که در دالان منتهي به باب الطوسي قرار گرفته است. اين مسجد کهن، از بناهاي عمران بن شاهين، حاکم جنوب عراق در نيمه قرن چهارم هجري است.
ب ـ مسجد خضراء، در زاويه شمال شرقي صحن است که داراي تاريخ کهن مي باشد. اين مسجد در سال 1385 هـ . به طرز زيبايي بازسازي گرديد و دهها سال يکي از مراکز اصلي تدريس در حوزه علميه نجف بشمار مي رفت.
ج ـ تکيه بَکتاشيها، اين تکيه در دوره حاکميت عثمانيان بر عراق ساخته شده و محل تجمع و برگزاري مراسم صوفيان بکتاشي تُرک بوده است. ساختمان اين تکيه که امروزه به انبار آستانه تبديل شده در شمال غرب صحن واقع است.
د ـ مسجد بالاسر، در دالان سمت غربي صحن قرار گرفته و در محراب آن قطعاتي از کاشيهاي خشتي متعلق به قرن ششم هجري به چشم مي خورد.

قبور علماء و بزرگان دين و سلاطين در نجف اشرف
علماء و سلا طین و بزرگا ن مد فون درحرم حضرت علی علیه السلا م و در نجف اشرف :
1- عضد الدوله بن رکن الدوله دیلمی که عمارت حضرت امیر علیه السلام را تجدید بنا نمود متوفی 372 مدفون در روضه مبارکه.
2- شاه عباس صفوی متوفی 1308 در فرح آباد مازندران و مدفون در رواق مطهر حضرت درب حرم به سمت پائین پای مبارک.
3- محمد شاه قاجار مدفون در حجره میان رواق بالا سر.
4- احمد بن محمد مشهور به مقدس اردبیلی متوفی 993 مدفون در ایوان طلای صحن مطهر سمت چپ کسی که داخل رواق مطهر می شود .
5- سید مهدی علامه بحرا لعلوم متوفی 1212 مدفون نزدیک مسجد طوسی.
6- ملا احمد نراقی استاد شیخ مرتضی انصاری مدفون در صحن مطهر پشت سر مبارک.
7- سید صدرالدین موسوی مدفون مقابل مقبره شیخ مرتضی انصاری (در باب القبله).
8- شیخ حسین نجف مدفون در حجره مقابل مقبره شیخ مرتضی انصاری(در باب القبله).
9- محمد بن ابی جعفر قا سم  بن  حسین  بن بقیة ا لحسینی ا لحلی متو فی 776 مد فو ن  د ر  نجف.
10- شیخ محمد حسن صاحب جواهر متوفی 1266 مد فون د ر محله العماره.
11- سید محمد مهدی قزوینی متوفی 1300 مدفون در محله العماره در جوار شیخ محمد حسن.
12- سید محمد باقر قزوینی خواهر زاده سید بحرالعلوم متوفی 1246 مدفون در نجف.
13- میرزا محمد حسن شیرازی متوفی 1213 مدفون در نجف.
14- سید صدر الدین محمد متوفی 1262 مدفون در حجره طرف بالا سر مبا رک.
15- سید ا سماعیل صد ر فرزند سید صدرالدین مدفون در جوار پدر.
16- میرزا مسیح مجتهد تهرانی مدفون در حجره سیداسماعیل صدر.
17- سید عمید الدین عبدالمطلب خواهر زاده علامه حلی مدفون در نجف.
18- مقداد بن عبدالله حلی الاسدی متوفی 791 مدفون بر سر راه زوار حرم مطهر و مجاور نجف.
19- محقق ثانی و شهید ثالث علی بن عبدالعال الکرکی شهید بر اثر سم متوفي940 مدفون در نجف.
20- سید محمد باقر داماد متوفی 1041 مدفون در زیر گنبد رواق مطهر وقتی که از ایوان طلا وارد رواق می شوند.
21- شیخ ابراهیم بن سلیمان قطیفی مدفون مجاور حرم مطهر.
22- حسین بن میرزا رفیعا ملقب به سلطان العلما مدفون در نجف.
23- رضی الدین محمد بن حسن استرآبادی مدفون در نجف.
24- رضی الدین ابوالحسن علی بن جمال الدین احمد بن یحیی حلی متوفی 757 مدفون در نجف 25- نجیب الدین محمد بن جعفر بن محمد بن نما الحلی متوفی 654 مدفون در نجف.
26- حاج شیخ جعفر شوشتری مدفون در صحن مطهر بطرف بالا سر در یک حجره.
27- حاج میرزا حسن آشتیا نی مدفون در حجره حاج شیخ جعفر شوشتری.
28- سید ا سماعیل بهبهانی تهرانی پدر مرحوم سید عبدالله بهبهانی شهید متوفی 1295 مدفون در نجف.
29- محمد کاظم خرا سانی متوفی 1329 مد فون د ر مقبره جنوبی واقع در دالان باب الذهب (باب ساعات ياباب امام رضاعليه السّلام).
30- سید محمد کاظم یزدی متوفی 1337 مدفون در صحن مطهر.
31- حاج شیخ محمد علی نجف متوفی 1322 مدفون در نجف.
32- شیخ حسن ممقانی متوفی 1323 مدفون در حرم مطهر.
33- حاج سید حسن کوه کمری متوفی 1339 مدفون در نجف.
34- آخوند ملا علی نهاوندی متوفی 1322مدفون در نجف.
35و 36-آقا شیخ موسی پد ر و شیخ جعفر کاشف ا لغطا فرزند هر دو کنار هم مدفون در نجف .
37- شيخ مرتضي انصاري مدفون درباب قبله.
38- علامه حلی حسن بن یوسف بن مطهر حلی متوفی 726 مدفون در حجره میان ایوان طلای صحن مطهر حضرت امیر(ع) در سمت راست کسی که داخل رواق مقدس می شود.
39- حاج میرزا حبیب رشتی متوفی 1312 مدفون در مقبره ملامحمد کاظم خراسانی(درباب ساعات)
40- صافی صفایمانی مدفون در كناردرياي نجف که به صفه الصفا مشهور است.
41- ابوجعفر محمد بن حسن بن علی طوسی متوفی 460 مدفون در نجف(درمسجدطوسي كه ازباب طوسي راه دارد)
42- شهید آقا مصطفی خمینی مدفون در سمت راست درب ورودی به حرم مطهر
43- آیة الله العظمی خوئی مدفون در مقابل کفشداری شماره 4 داخل حجره
44- سید ابوالحسن اصفهانی مدفون جنب باب بازار بزرگ
45و46- حاج شیخ عباس قمی  وعلامه نوری همدانی مدفون در طرف باب قبله.
47- آیة الله حکیم و تعداد زیادی از علما و مدرسین مدفون در کنار باب الفتوح(خارج ازباب قبله اول بازار).
48- سید محمد سعید حبوبی 49- علامه شر بیانی.
50- شیخ محمد حسن آ شتیا نی.
51- سید محمود شا هرودی.
52- حاج آ قا حسین قمی.
53- شیخ الشریعه اصفهانی.
54- سید عبدالحسین شرف الدین.
55- آقا ضیاء الدین عراقی.
56- شیخ محمد حسین غروی اصفهانی.
57- حاج محمد حسین امین الضرب که این یازده نفر اخیر در صحن مطهر و حجره های اطراف مدفون هستند و ایضا علما و مراجع دیگری که ناشناخته مانده اند.
منبع» پایگاه اطلاع رسانی حج