(
امتیاز از 2481
)
امام علی(علیه السلام) در نگاه اهل سنت،2
عصر شیعه ـ الف - آيه 61 از سوره 3 (آل عمران):
«فمن حاجك فيه من بعد ما جاءك من العلم فقل تعالوا ندع ابناءنا وابناءكم ونساءنا ونساءكم وانفسنا وانفسكم ثم نبتهل فنجعل لعنت الله علي الكاذبين» .
هر گاه بعد از علم و دانش كه [در باره ي مسيح] به تو رسيده [باز ] كساني ستيز با تو برخيزند، به آن ها بگو: «بياييد فرزندان مان و فرزندان تان و زنان مان و زنان تان و خودمان و خودتان را بخوانيم آن گاه مباهله مي كنيم و نفرين ايزد را بر دروغ گويان قرار دهيم.
مباهله، به معناي «رها كردن و قيد و بند را از چيزي برداشتن » است; يعني، بنده را به حال خود گذاشتن و عاقبت كار او را به دست ايزد سپردن.
تفسير آيه در كلام اهل سنت
انبوه بي شماري از مفسران اهل سنت «ابناءنا» در آيه را اشاره به حسن و حسين عليهما السلام و «نساءنا» را فاطمه و «انفسنا» را اشاره به علي عليه السلام دانسته اند. كه نشان از چشم گيري مقام علي عليه السلام در عرصه ي اثر بخشيدن به نفرين بر دشمنان و آشكار شدن حق، و در كنار رسول الله بودن و حتي همانند جان او گرديدن، دارد (1) .
ب - آيه 1- 3 از سوره 70 (معارج):
«سأل سائل بعذاب واقع للكافرين ليس له دافع من الله ذي المعارج» .
پرسنده اي از عذابي فرود آينده، پرسيد كه ويژه ي كافران است و هيچ كس نمي تواند آن را دفع كند، از سوي ايزد ذي المعارج - صاحب فرشته گاني كه بر آسمان ها صعود مي كنند.
تفسير آيه در كلام اهل سنت
علامه ي اميني، نام سي تن از عالمان اهل سنت را بيان مي كند كه همه شان، علت نزول اين آيه را درخواست عذاب از سوي منكر انتصاب و ولايت علي عليه السلام بعد از رسول الله صلي الله عليه و آله - در صورت حقانيت امامت آن حضرت - دانسته اند. داستان از اين قرار است:
هنگامي كه رسول الله - درود خداوند بر او و دودمان پاك اش باد - علي عليه السلام را در روز عيد غدير خم به خلافت منصوب كرد، درباره ي او فرمود: «هر كس، من، مولا و ولي او هستم، علي، مولا و ولي او است » .
چيزي نگذشت كه اين سخن، در تمامي شهرها منتشر شد، نعمان بن حارث فهري خدمت پيامبر آمد و گفت: «تو مارا به شهادت به يگانه گي ايزد و حقانيت و رسالت خود فرمان دادي، سپس فرمان جهاد و حج و روزه و نماز و زكات دادي، ما، همه ي اين ها را پذيرفتيم، اما به اين ها راضي نشدي تا اين كه اين جوان (علي بن ابي طالب) را به جانشيني خود برگزيدي و گفتي: «من كنت مولاه فهذا علي مولاه » . آيا اين سخن، از ناحيه ي خودت است يا از سوي ايزد؟» .
پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: «قسم به آن كه موجودي جز او نيست، اين، از ناحيه ي ايزد است.» .
نعمان روي برگرداند و در حالي كه مي گفت: «ايزدا! اگر اين سخن، حق است و از ناحيه ي تو است سنگي از آسمان بر من بباران!» .
ناگاه سنگي بر سرش فرود آمد و او را هلاك كرد. ناگاه آيه «سال سائل بعذاب واقع للكافرين ليس له دافع » نازل شد (2) .
پ - آيه 5 از سوره 1 (فاتحه الكتاب):
«اهدنا الصراط المستقيم» .
ما را به راه راست هدايت فرما.
تفسير آيه در كلام و صاحب نظران
علامه ي طباطبايي درالميزان از فقيه و تفسير عياشي نقل كرده كه «صراط مستقيم » در اين آيه، امير مؤمنان علي عليه السلام است (3) .
در سخن ديگري از امام صادق عليه السلام «صراط مستقيم » ، «راه به سوي معرفت ايزد» تفسير شده كه دو صراط است: يكي صراط در دنيا و ديگري صراط در آخرت.
صراط دنيا، امام واجب الاطاعه است، براي كسي كه او را شناخته و از وي پيروي كرده است. صراط در آخرت، صراطي است كه پل دوزخ است و كساني كه در دنيا امام واجب الاطاعه را نشناسند، بر اين صراط لغزنده و در آتش دوزخ هلاك خواهند شد (4).
نتيجه اين كه حضرت علي عليه السلام، بارزترين مصداق «صراط مستقيم است » و صراط مستقيم، جز از راه ولايت، معبر ديگري ندارد.
ت - آيه 274 از سوره 2 (بقره):
«الذين ينفقون اموالهم بالليل والنهار سرا وعلانية فلهم اجرهم عند ربهم ولا خوف عليهم ولا هم يحزنون » .
كساني كه اموال خود را، در شب و روز، پنهان و آشكار انفاق مي كنند، پاداش شان نزد پروردگار است و نه ترسي براي آن ها است و نه غمگين مي شوند.
تفسير آيه در كلام اهل سنت
افزون بر مفسران شيعي، عالمان اهل تسنن مانند ابن عساكر، طبراني، ابن هاشم، ابن جرير و امام فخر رازي (5) ، نيز در تفاسير خود، نزول اين آيه را درباره ي حضرت علي عليه السلام دانشته اند.
داستان شان نزول اين آيه، آن است كه امام علي عليه السلام در حالي كه چهار درهم در روز، يك درهم در شب، سومين آن را مخفيانه و درهم آخر را آشكارا در راه ايزد انفاق كرد.
بي شك حكم كلي و معيار روشن اين شيوه، آن است كه تمامي دين باوران، در عصرها و نسل هاي مختلف، در آشكار و مخفي بودن - و كيفيت اعمال صالح خود - جنبه هاي اخلاقي و اجتماعي و يا ابعاد شخصيت كمك گيران را مراعات كنند، آن جا كه حفظ آبروي افراد لازم است، از انفاق آشكار دوري جويند و چون تعظيم شعائر مذهب و تشويق افراد به عمل شايسته مطرح شود - و در كنار آن آبروي افراد حفظ شود - در برابر نگاه و توجه ديگران كمك كنند. در كنار كمك هاي خويش، هيچ گاه از فقر و تنگ دستي، بيمي نداشته باشند و به وعده هاي الهي اميدوار و به او توكل كنند تا بدين سان رضايت ايزد را كسب كرده و توشه اي هميشه گي براي آخرت خود بيندوزند (6) ، همانند امام متقيان و پيشواي ايزد خواهان، حضرت علي عليه السلام.
ث - آيه ي 12 از سوره 69 (الحاقه):
«لنجعلها لكم تذكرة وتعيها اذن واعية » .
(تا آن را وسيله ي تذكري براي شما قرار دهيم و گوش هاي شنوا آن را نگهداري مي كنند) .
تفسير آيه در كلام اهل تسنن و تشيع
برخي از مفسران شيعي، سي حديث از اهل تسنن و تشيع در نزول اين آيه درباره ي حضرت علي عليه السلام نقل كرده اند كه نشانه ي عظمت مقام امام عليه السلام نسبت به دانايي اسرار پيامبر صلي الله عليه و آله و وراثت همه ي علوم رسول الله - درود ايزد بر او و دودمان اش باد - است.
حديث، از آن جا آغاز مي شود كه رسول اكرم صلي الله عليه و آله هنگام نزول آيه ي «وتعيها اذن واعية » فرمود:
«من، از ايزد درخواست كردم، گوش هاي علي را از اين گوش هاي شنوا و نگه دارنده ي حقايق قرار دهد.» .
به دنبال سخن پيامبر صلي الله عليه و آله، علي عليه السلام فرمود: «من، هيچ سخني بعد از آن، از رسول الله نشنيدم كه آن را فراموش كنم (7) ، بلكه هميشه، آن را به خاطر داشتم.
پی نوشت:
1) نك: صحيح مسلم، ج 7، ص 120 ; مسند احمد بن حنبل، ج 1، ص 185 ; تفسير طبري، ج 3، ص 192 ; مستدرك حاكم نيشابوري، ج 3، ص 150 ; دلائل النبوة، حافظ ابو فهيم اصفهاني، ص 297 ; روح المعاني، آلوس، ج 3، ص 167 ; كشاف زمخشري، ج 1، ص 193 ; فصول المهمة ابن صباغ، ص 108 ; الجامع لاحكام القرآن، علامه قرطبي، ج 3، ص 104.
2) تفسير نمونه، ج 25، ص 7.
3) تفسير الميزان (مترجم)، ج 1، ص 49 ; تفسير البرهان، علامه بحراني، ج 1، ص 50.
4) همان; رك: تفسير نمونه، ج 19، ص 40 ; تفسير الميزان، ج 15، ص 406 ; تفسير مجمع البيان، ج 6، ص 427.
5) نك: تفسير نور الثقلين، ج 1، ص 290 و 291.
6) رك: تفسير نمونه، ج 2، ص 267 ; تفسير نور ; حجة الاسلام قراشي، ج 1، ص 549 ; و تفسير مراغي، ج ، ص .
7) نك: تفسير قرطبي، ح 10، ص 6743 ; مجمع البيان، روح البيان، روح المعاني، الميزان وتفسير ابو الفتوح رازي، ذيل آيه 12 سوره معارج; مناقب ابن مغازلي شافعي، ص 245.
احمد لقمانی
ادامه دارد.....
«فمن حاجك فيه من بعد ما جاءك من العلم فقل تعالوا ندع ابناءنا وابناءكم ونساءنا ونساءكم وانفسنا وانفسكم ثم نبتهل فنجعل لعنت الله علي الكاذبين» .
هر گاه بعد از علم و دانش كه [در باره ي مسيح] به تو رسيده [باز ] كساني ستيز با تو برخيزند، به آن ها بگو: «بياييد فرزندان مان و فرزندان تان و زنان مان و زنان تان و خودمان و خودتان را بخوانيم آن گاه مباهله مي كنيم و نفرين ايزد را بر دروغ گويان قرار دهيم.
مباهله، به معناي «رها كردن و قيد و بند را از چيزي برداشتن » است; يعني، بنده را به حال خود گذاشتن و عاقبت كار او را به دست ايزد سپردن.
تفسير آيه در كلام اهل سنت
انبوه بي شماري از مفسران اهل سنت «ابناءنا» در آيه را اشاره به حسن و حسين عليهما السلام و «نساءنا» را فاطمه و «انفسنا» را اشاره به علي عليه السلام دانسته اند. كه نشان از چشم گيري مقام علي عليه السلام در عرصه ي اثر بخشيدن به نفرين بر دشمنان و آشكار شدن حق، و در كنار رسول الله بودن و حتي همانند جان او گرديدن، دارد (1) .
ب - آيه 1- 3 از سوره 70 (معارج):
«سأل سائل بعذاب واقع للكافرين ليس له دافع من الله ذي المعارج» .
پرسنده اي از عذابي فرود آينده، پرسيد كه ويژه ي كافران است و هيچ كس نمي تواند آن را دفع كند، از سوي ايزد ذي المعارج - صاحب فرشته گاني كه بر آسمان ها صعود مي كنند.
تفسير آيه در كلام اهل سنت
علامه ي اميني، نام سي تن از عالمان اهل سنت را بيان مي كند كه همه شان، علت نزول اين آيه را درخواست عذاب از سوي منكر انتصاب و ولايت علي عليه السلام بعد از رسول الله صلي الله عليه و آله - در صورت حقانيت امامت آن حضرت - دانسته اند. داستان از اين قرار است:
هنگامي كه رسول الله - درود خداوند بر او و دودمان پاك اش باد - علي عليه السلام را در روز عيد غدير خم به خلافت منصوب كرد، درباره ي او فرمود: «هر كس، من، مولا و ولي او هستم، علي، مولا و ولي او است » .
چيزي نگذشت كه اين سخن، در تمامي شهرها منتشر شد، نعمان بن حارث فهري خدمت پيامبر آمد و گفت: «تو مارا به شهادت به يگانه گي ايزد و حقانيت و رسالت خود فرمان دادي، سپس فرمان جهاد و حج و روزه و نماز و زكات دادي، ما، همه ي اين ها را پذيرفتيم، اما به اين ها راضي نشدي تا اين كه اين جوان (علي بن ابي طالب) را به جانشيني خود برگزيدي و گفتي: «من كنت مولاه فهذا علي مولاه » . آيا اين سخن، از ناحيه ي خودت است يا از سوي ايزد؟» .
پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: «قسم به آن كه موجودي جز او نيست، اين، از ناحيه ي ايزد است.» .
نعمان روي برگرداند و در حالي كه مي گفت: «ايزدا! اگر اين سخن، حق است و از ناحيه ي تو است سنگي از آسمان بر من بباران!» .
ناگاه سنگي بر سرش فرود آمد و او را هلاك كرد. ناگاه آيه «سال سائل بعذاب واقع للكافرين ليس له دافع » نازل شد (2) .
پ - آيه 5 از سوره 1 (فاتحه الكتاب):
«اهدنا الصراط المستقيم» .
ما را به راه راست هدايت فرما.
تفسير آيه در كلام و صاحب نظران
علامه ي طباطبايي درالميزان از فقيه و تفسير عياشي نقل كرده كه «صراط مستقيم » در اين آيه، امير مؤمنان علي عليه السلام است (3) .
در سخن ديگري از امام صادق عليه السلام «صراط مستقيم » ، «راه به سوي معرفت ايزد» تفسير شده كه دو صراط است: يكي صراط در دنيا و ديگري صراط در آخرت.
صراط دنيا، امام واجب الاطاعه است، براي كسي كه او را شناخته و از وي پيروي كرده است. صراط در آخرت، صراطي است كه پل دوزخ است و كساني كه در دنيا امام واجب الاطاعه را نشناسند، بر اين صراط لغزنده و در آتش دوزخ هلاك خواهند شد (4).
نتيجه اين كه حضرت علي عليه السلام، بارزترين مصداق «صراط مستقيم است » و صراط مستقيم، جز از راه ولايت، معبر ديگري ندارد.
ت - آيه 274 از سوره 2 (بقره):
«الذين ينفقون اموالهم بالليل والنهار سرا وعلانية فلهم اجرهم عند ربهم ولا خوف عليهم ولا هم يحزنون » .
كساني كه اموال خود را، در شب و روز، پنهان و آشكار انفاق مي كنند، پاداش شان نزد پروردگار است و نه ترسي براي آن ها است و نه غمگين مي شوند.
تفسير آيه در كلام اهل سنت
افزون بر مفسران شيعي، عالمان اهل تسنن مانند ابن عساكر، طبراني، ابن هاشم، ابن جرير و امام فخر رازي (5) ، نيز در تفاسير خود، نزول اين آيه را درباره ي حضرت علي عليه السلام دانشته اند.
داستان شان نزول اين آيه، آن است كه امام علي عليه السلام در حالي كه چهار درهم در روز، يك درهم در شب، سومين آن را مخفيانه و درهم آخر را آشكارا در راه ايزد انفاق كرد.
بي شك حكم كلي و معيار روشن اين شيوه، آن است كه تمامي دين باوران، در عصرها و نسل هاي مختلف، در آشكار و مخفي بودن - و كيفيت اعمال صالح خود - جنبه هاي اخلاقي و اجتماعي و يا ابعاد شخصيت كمك گيران را مراعات كنند، آن جا كه حفظ آبروي افراد لازم است، از انفاق آشكار دوري جويند و چون تعظيم شعائر مذهب و تشويق افراد به عمل شايسته مطرح شود - و در كنار آن آبروي افراد حفظ شود - در برابر نگاه و توجه ديگران كمك كنند. در كنار كمك هاي خويش، هيچ گاه از فقر و تنگ دستي، بيمي نداشته باشند و به وعده هاي الهي اميدوار و به او توكل كنند تا بدين سان رضايت ايزد را كسب كرده و توشه اي هميشه گي براي آخرت خود بيندوزند (6) ، همانند امام متقيان و پيشواي ايزد خواهان، حضرت علي عليه السلام.
ث - آيه ي 12 از سوره 69 (الحاقه):
«لنجعلها لكم تذكرة وتعيها اذن واعية » .
(تا آن را وسيله ي تذكري براي شما قرار دهيم و گوش هاي شنوا آن را نگهداري مي كنند) .
تفسير آيه در كلام اهل تسنن و تشيع
برخي از مفسران شيعي، سي حديث از اهل تسنن و تشيع در نزول اين آيه درباره ي حضرت علي عليه السلام نقل كرده اند كه نشانه ي عظمت مقام امام عليه السلام نسبت به دانايي اسرار پيامبر صلي الله عليه و آله و وراثت همه ي علوم رسول الله - درود ايزد بر او و دودمان اش باد - است.
حديث، از آن جا آغاز مي شود كه رسول اكرم صلي الله عليه و آله هنگام نزول آيه ي «وتعيها اذن واعية » فرمود:
«من، از ايزد درخواست كردم، گوش هاي علي را از اين گوش هاي شنوا و نگه دارنده ي حقايق قرار دهد.» .
به دنبال سخن پيامبر صلي الله عليه و آله، علي عليه السلام فرمود: «من، هيچ سخني بعد از آن، از رسول الله نشنيدم كه آن را فراموش كنم (7) ، بلكه هميشه، آن را به خاطر داشتم.
پی نوشت:
1) نك: صحيح مسلم، ج 7، ص 120 ; مسند احمد بن حنبل، ج 1، ص 185 ; تفسير طبري، ج 3، ص 192 ; مستدرك حاكم نيشابوري، ج 3، ص 150 ; دلائل النبوة، حافظ ابو فهيم اصفهاني، ص 297 ; روح المعاني، آلوس، ج 3، ص 167 ; كشاف زمخشري، ج 1، ص 193 ; فصول المهمة ابن صباغ، ص 108 ; الجامع لاحكام القرآن، علامه قرطبي، ج 3، ص 104.
2) تفسير نمونه، ج 25، ص 7.
3) تفسير الميزان (مترجم)، ج 1، ص 49 ; تفسير البرهان، علامه بحراني، ج 1، ص 50.
4) همان; رك: تفسير نمونه، ج 19، ص 40 ; تفسير الميزان، ج 15، ص 406 ; تفسير مجمع البيان، ج 6، ص 427.
5) نك: تفسير نور الثقلين، ج 1، ص 290 و 291.
6) رك: تفسير نمونه، ج 2، ص 267 ; تفسير نور ; حجة الاسلام قراشي، ج 1، ص 549 ; و تفسير مراغي، ج ، ص .
7) نك: تفسير قرطبي، ح 10، ص 6743 ; مجمع البيان، روح البيان، روح المعاني، الميزان وتفسير ابو الفتوح رازي، ذيل آيه 12 سوره معارج; مناقب ابن مغازلي شافعي، ص 245.
احمد لقمانی
ادامه دارد.....