دعا سلاح انبیاست، ۸ دلیل عدم عدم استجابت دعا از لسان امام علی(ع)
عصر شیعه ـ علامه آیت‌الله حاج سیدمحمدحسین حسینی طهرانی در یکی از شب‌های قدر سال 1369 هجری قمری (شب نوزدهم ماه مبارک رمضان) بیاناتی در حقیقت دعا مطرح کرده‌اند. ایشان در آن سخنرانی می‌گوید: پروردگار فرموده است که در صورت دعا من استجابت می‌نمایم و معنی دین و حقیقت آن عبادت و عبادت همان دعاست؛ یعنی بنده از اسباب ظاهریه چشم پوشیده نظر به مسبّب الأسباب کند و از غنیّ علی الاطلاق حاجات خود را طلب نماید. متن سخنرانی ایشان برگرفته از جلد دوازدهم کتاب «مطلع انوار» چنین است:
بسم الله الرّحمن الرّحیم و الصّلاة علی محمّد و آله الطّاهرین و لعنة الله علی أعدائهم أجمعین من الآن إلی قیام الدّین «و قال ربُّکم ادعونی استَجِب لکم ان الذینَ یَستکبرُون عَن عِبادَتی سیدخُلون جَهنّم داخِرین»( سوره غافر (40) آیه 60) «مرا بخوانید تا جواب شما را بدهم! آن کسانى که از عبادت من بلندمنشى مىنمایند، به زودى با ذلّت و خوارى در جهنّم داخل خواهند شد.»
معنی دین و حقیقت آن عبادت و عبادت همان دعاست؛ دعا یعنی خواست ممکن از پروردگار خود چیزی را، و پروردگار خود فرموده است که در صورت دعا من استجابت می‌نمایم. اگر درست توجّهی بنماییم خواهیم دانست که معنی دین و حقیقت آن عبادت و عبادت همان دعاست؛ یعنی بنده از اسباب ظاهریه چشم پوشیده نظر به مسبّب الأسباب کند و از غنیّ علی‌الاطلاق حاجات خود را طلب نماید.
عقل و نقل حاکم بر رجحان دعا کردن و فضیلت آن است: قال الله تعالی: «ادعوا ربّکم تضرعا و خُفْیة انّه لایحب المعتدین»؛ (سوره الأعراف (7) آیه 55) «بخوانید پروردگارتان را از روى تضرّع و در پنهانى؛ چرا که او متجاوزان را دوست نمىدارد.» و قال أیضًا: «وادعُوه خوفاً و طَمَعا اِنّ رحمتَ اللهِ قریبٌ مِن المُحسنین» (سوره الأعراف (7) ذیل آیه 56) «و او را از روى ترس و امید بخوانید؛ به جهت آنکه رحمت خداوند به احسان کنندگان نزدیک است.».
تمام موجودات با لسان تکوین خدا را می‌خوانند؛ هر کس در هنگام بلا و اضطرار خواهی نخواهی حاجات خود را به درگاه واجب الوجود آورده و از او استمداد می‌کند. و در واقع می‌توان گفت: نه‌تنها انسان، بلکه تمام حیوانات با لسان تکوین خدا را می‌خوانند. منتهی انسان به واسطۀ صوارف و اشتغالات دنیوی، غریزۀ خواندن خدا از او کم شده، لذا برای بیدار کردن این غریزه، شرع مقدس دستور داده که انسان باید در سَرّاء و ضَرّاء، خدا را با لسان حال و قال بخواند تا این قسم خواندنِ خدا چون غذای مثمری، آن غریزه را زنده نگهدارد؛ خدای غنی هم به مرحلۀ اجابت می رساند.
شرایط دعا برای رسیدن به مرحله اجابت؛ ولی البتّه دعا دارای شرایطی است که چنانچه با آنها باشد به مرحلۀ اجابت می رسد: اوّل: آنکه با وضوء باشد. دوّم: در اوّل و آخر، صلوات بر محمّد و آل محمّد بفرستد. سوّم: توجّه کامل داشته باشد. چهارم: خدای را نصب العین خویش دیده، پرده های اسباب را دور انداخته، قدرت او را در نظر آورده، از او طلب کند. پنجم: به خواندن خود امید اجابت قطعی داشته باشد، از روی یأس نباشد. ششم: مخالف با مقتضای اسباب دنیوی نباشد؛ مثلاً انسان دعا کند که خدا انسان را از بلای دنیوی و اخروی حفظ کند.
از حضرت صادق علیه السّلام منقول است که: «دعای پنج تن قبول نمی‌شود: 1.کسی که زنی داشته باشد که بد عمل کند و او دعا کند که خدا رفتار او را خوب کند. 2. غلامی که سه بار گریخته باشد و او را نفروشد و بگوید: پروردگارا! اخلاقش را نیکو گردان و مطیعش بنما. 3. از زیر دیوار شکسته بگذرد و راه رفتن خود را سریع نکند و دعا کند فرود نیاید. 4. قرض دهد و شاهد نگیرد و بگوید: خدایا واصل گردان. 5. در خانه نشیند و روزی خواهد.»(الخصال، ج 1، ص 299)
عن النّبی صلّی الله علیه و آله و سلّم: «البَلاءُ یَتَعَلَّقُ بَینَ السَّماءِ و الأرضِ مِثلَ القِندیلِ؛ فإذا سَألَ العَبدُ رَبَّهُ العافیةَ صَرَفَ عَنه البَلاءَ.» (مکارم الأخلاق، ص 270) «از پیغمبر اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم روایت است که: بلا چون قندیلى بین زمین و آسمان معلّق مى‌ماند؛ بنابراین اگر بنده از خدا عافیت بخواهد، خداوند بلا را از وى می‌گرداند و دور می‌کند.»
علّت عدم استجابت برخی دعاها؛ علّت آنکه بعضی از دعاها مستجاب نمی شود، برای آن است که قلب انسان خیانت‌کار است و بدین وسیله ایمانش کم و خدا را حقیقتاً نمی خواند؛ بلکه از روی شک و ظنّ کلمه ای بر زبان جاری می کند. امّا اگر چنان یقین به پروردگار داشته باشد که هیچ ریب و شکّی در او راه نیابد و در حال دعا، جز خود و خدا هیچ حجابی نبیند و دعا را به منزلۀ حبل متّصلی میان خود و خالق بداند، مسلّماً چنین دعائی قبول خواهد شد و اثرش از همه چیز بیشتر است.
احادیثی در تحریض و برانگیختن مردم به دعا؛ عن الصّادق: «إنَّ الدُّعاءَ أنفَذُ مِنَ السِّنانِ.» (الکافی، ج 2، ص 469) «امام صادق علیه السّلام فرمود: دعا از نیزه مؤثّرتر است.» عَنِ الرِّضا علیه السّلام أنَّهُ کانَ یَقُولُ لأصحابِهِ: «عَلَیکُم بِسِلاحِ الأنبِیاءِ! فَقِیلَ: و ما سِلاحُ الأنبِیاءِ؟ قالَ: الدُّعاء.» (الکافی، ج 2، ص 468). «امام رضا علیه السّلام به اصحاب مىفرمود: بر شما باد به اسلحه انبیاء! گفته شد: اسلحه انبیاء چیست؟ حضرت فرمود: دعاء.».
عن رسول الله صلّی الله علیه و آله: «رَحِمَ اللَهُ عَبدًا طَلَبَ مِنَ اللَهِ عَزَّوجَلَّ حاجَةً فَألَحَّ فی الدُّعاءِ استُجِیبَ لَهُ أو لَم یُستَجَب لَهُ“ و تَلا هَذِهِ الآیَة:«وادعوا ربّی عَسَی ألاّ اکونَ بدُعاء ربّی شَقیاً» (الکافی، ج 2، ص 475) «رسول خدا صلّى الله علیه و آله و سلّم فرمودند: خداوند رحمت کند بنده اى را که از خدا حاجتى بطلبد و در دعا اصرار ورزد؛ چه اینکه مستجاب شود یا نشود. و این آیه را تلاوت فرمودند: پروردگار خود را مى خوانم؛ امید است به خواندن پروردگارم از اشقیا نباشم.»
عنه صلّی الله علیه و آله: «ألا أدُلُّکُم عَلَی سِلاحٍ یُنجِیکُم مِن أعدائِکُم و یُدِرُّ أرزاقَکُم؟ قالُوا: بَلَی! قالَ: تَدعُونَ رَبَّکُم بِاللَّیلِ و النَّهارِ؛ فَإنَّ سِلاحَ المُؤمِنِ الدُّعاء.» (الکافی، ج 2، ص 468) «رسول خدا صلّى الله علیه و آله و سلّم فرمودند: آیا شما را راهنمایى نکنم به اسلحهاى که از دشمنان محفوظ مى دارد و روزى شما را سرازیر مىگرداند؟! عرض کردند: بلى! فرمود: خدا را در شب و روز بخوانید؛ به تحقیق که اسلحه مؤمن دعا است.»
هفت مصیبت بزرگ که أمیرالمؤمنین(ع) از آنها به خدا پناه می‌برد؛ حضرت امیر در یکی از خطبه ها فرمودند که: «هفت مصیبت بزرگ است که از آنها به خدا پناه می برم: عالمی که بلغزد، عابدی که از عبادت خسته و فرسوده گردد، مؤمنی که محتاج شود، امینی که خیانت ورزد، توانگری که ندار گردد، عزیزی که خوار گردد، فقیری که رنجور گردد.
شخصی ایستاده گفت: ای امیر مؤمنان! تو پیشوای مایی، سخنی دارم جواب فرما و آن این است که چرا هر چه دعا می‌کنیم مستجاب نمی‌شود با آنکه خداوند می‌فرماید: «ادعونی استجب لکم» (سوره غافر (40) قسمتی از آیه 60)؟
خیانتکاری دل‌ها دلیل عدم استجابت دعاهاست؛ فرمود: به علّت آنکه دل‌های شما به هشت علّت خیانت‌کار است: اوّل: آنکه خدا را شناختید ولی به دستور او عمل نکردید؛ در این‌صورت معرفت خدا چه سودی دارد؟! دوّم: به پیغمبر ایمان آوردید ولی به سنن او رفتار نکردید؛ پس کو ایمان شما؟! سوم: قرآن را کتاب خود دانستید و به آن عمل ننمودید.
چهارم: ادّعا می کنید که از آتش می گریزید و در عین‌حال پیوسته رو به آتش می‌روید. پنجم: گفتید که طالب بهشتید ولی به واسطه اعمال زشت خود، پیوسته از بهشت دور می شوید. ششم: نعمت پروردگار را خوردید و کفران کردید. هفتم: خداوند علیّ أعلی شما را به دشمنی شیطان خواند ولی شما پیروی کردید. هشتم: عیب های مردم را جلوه داده و معایب خود را کتمان نمودید. بنابراین برای استجابت دعا باید خود را از خواهش های نفس و شرک و معصیت پاک کرد، آنگاه دعا نمود.»