اثبات انتساب «نسائنا» به حضرت زهرا(س) با رویکرد تفسیر ادبی معاصر
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه برخی از مفسران اهل سنت که قائل به تفسیر ادبی هستند منکر انتساب آیه مباهله به ۵ تن هستند تأکید کرد: بنده در تحقیقی در این زمینه ثابت کردم که با همین رویکرد تفسیر ادبی معاصر، تعبیر نسائنا در آیه مباهله منتسب به وجود مقدس حضرت زهرا(س) است.
حجت‌الاسلام والسلمین سید محمود طیب حسینی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، گفت: برخی محققان مصری در دوره معاصر بر لزوم بازگشت به تفسیر ادبی ضابطه‌مند و دارای چارچوب روشمند و معتبر تأکید کرده‌اند که عبده و امین خولی و ... در زمره این افراد قرار دارند.
وی افزود: این روش تفسیری معتقد است که ما برای یافتن مفهوم یک لغت و واژه در قرآن کریم بعد از اینکه سراغ کتب لغت رفتیم باید همه کاربرد‌های آن واژه را در کل قرآن کریم بررسی کنیم؛ یعنی بر رویکرد تفسیر موضوعی در رسیدن به معنای واژه‌ها تأکید دارند تا از قرآن معنای نهایی یک آیه فهم شود.
طیب حسینی با تاکید بر اینکه در این رویکرد علمی، حرف آخر در تبیین معنای یک واژه را قرآن می‌زند اظهار کرد: نکته دیگر مورد تأکید در تفسیر ادبی معاصر این است که باید از آیات قرآن، تحلیل جامعه‌شناختی و روان شناختی متناسب با دوره نزول و اقتضائات آن زمان و ویژگی روانشناختی و جامعه شناختی آن دوره ارائه کنیم یعنی به فضای عصر نزول برویم و مراد از لغت و آیه را به دست آوریم.
طیب حسینی به مفهوم واژه «نساء» در قرآن اشاره و اظهار کرد: این کلمه در لغت به معنای زنان و اسم جمع است و مفرد از خود جنس این کلمه ندارد بلکه مفردش همان امراة است؛ نساء در قرآن کریم در سه معنا به کار رفته است؛ هر کجا که به صورت نکره و یا معرفه آمده منظور جنس زن است مانند آیه شریفه «الرجال قوامون علی النساء» که نساء در برابر رجال است یا در آیه ابتدایی سوره مبارکه نساء که فرموده است: «وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا کَثِیرًا وَنِسَاءً» (/ نساء/۱) و در هر دو مورد به معنای جنسیت است.
طیب حسینی افزود: دومین معنای نساء در قرآن، همسر است، و آن در برخی جا‌هایی است که کلمه نساء اضافه شده باشد، مثل آیه «الَّذِینَ یُظَاهِرُونَ مِنْکُمْ مِنْ نِسَائِهِمْ مَا هُنَّ أُمَّهَاتِهِمْ إِنْ أُمَّهَاتُهُمْ إِلَّا اللَّائِی وَلَدْنَهُمْ وَإِنَّهُمْ لَیَقُولُونَ مُنْکَرًا مِنَ الْقَوْلِ وَزُورًا وَإِنَّ اللَّهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٌ» (مجادله/۲) یا در نساء النبی به این معنا به کار رفته است. با بررسی موضوع و دقیق واژه نساء در آیات قرآن به این نتیجه می‌رسیم که در کنار دو معنای پیشین، نساء دارای معنای سومی هم هست، و آن نساء به معنای دختران است.
وی ادامه داد: کاربرد‌های قرآن نشان می‌دهد که هر جا نساء در برابر ابناء یعنی پسران آمده به معنای دختران است نه زنان. البته اگر واژه نساء در برابر بنین قرار گرفته باشد به همان معنای زنان است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تصریح کرد: اگر ابناء و نساء ناظر و متقابل با هم باشند به معنای دختران است، ولی حتی اگردر یک ایه این دو واژه مطرح شوند، ولی ناظر و متقابل با هم نباشند این معنا را نخواهد داشت.
۸ مورد کاربرد متناظر نساء و ابناء در قرآن
طیب حسینی با بیان اینکه هشت بار در قرآن کریم دو واژه ابناء و نساء به صورت متناظر با یکدیگر به کار رفته است اظهار کرد: شش مورد این کاربرد در داستان قوم بنی اسرائیل و فرعون آمده است مانند آیه «وَإِذْ أَنْجَیْنَاکُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ یَسُومُونَکُمْ سُوءَ الْعَذَابِ یُقَتِّلُونَ أَبْنَاءَکُمْ وَیَسْتَحْیُونَ نِسَاءَکُمْ وَفِی ذَلِکُمْ بَلَاءٌ مِنْ رَبِّکُمْ عَظِیمٌ» (اعراف/۱۴۱) همچنین در آیه ۱۲۷ اعراف آمده است: «قَالَ سَنُقَتِّلُ أَبْنَاءَهُمْ وَنَسْتَحْیِی نِسَاءَهُمْ وَإِنَّا فَوْقَهُمْ قَاهِرُونَ» که در هر دو آیه و نیز در چهار مورد دیگر مقصود از نساء دختران بنی اسرائیل است که فرعون آن‌ها را زنده نگه می‌داشت، اما نوزادان پسر بنی اسرائیل را ذبح می‌کرد. دو بار دیگر از این هشت مورد نیز در آیه مباهله آمده که ابناء در برابر نساء آمده، بنابر این نساء در آیه مباهله به معنای دختران است.
این محقق و قرآن‌پژوه و دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه این تصور وجود دارد که نساء در آیه مباهله به همان معنای مشهور نساء بوده و شامل دختران و زنان می‌شود افزود: به دلیل مشابهت با شش آیه دیگر نساء در این آیه نیز به معنای دختران است.
طیب حسینی به شان نزول آیه مباهله اشاره کرد و ادامه داد: جمعی از مسیحیان نجران سراغ وجود مبارک پیامبر آمدند و مدعی حقانیت دین خود شده و اسلام را زیر سؤال بردند و وقتی با تبیین پیامبر قانع نشدند پیامبر به ایشان فرمودند که بیایید مباهله کنیم و به آنان گفتند که ما دختران و پسرانمان و خودمان را می‌آوریم و شما هم این کار را بکنید سپس مباهله می‌کنیم و لعنت می‌طلبیم برای گروه ظالم و مسیحیان نیز آن را پذیرفتند.
اثبات انتاسب نساءنا به حضرت زهرا (س)
وی ادامه داد: تحقیق بنده بر نظریه تفسیر ادبی معاصر که به خصوص در میان مفسران اهل سنت و در مصر رواج داشته مبتنی است و بر مبنای منطق آنان اثبات کرده‌ام که نساء در آیه مباهله به معنای دختران است و متعلق به وجود گرامی حضرت زهرا (س) می‌شود و مجموع آیه مخصوص ۵ تن است و دیگران در آن داخل نیستند.
طیب حسینی ادامه داد: در آیات مرتبط با قوم بنی اسارائیل که شش مورد واژه نساء در برابر ابناء به کار رفته بود، سخن از تقابل ابناء و بنات (دختران) نیست بلکه نساء را در برابر ابنائ به کار برده است و این وجهی ادبی دارد، زیرا زنده نگهداشتن دختران اعم از خردسال و نوجوان برای فرعون خاصیتی نداشت و فایده آنان برای فرعونیان ناظر به بزرگ شدن و زن شدن آنان است به همین دلیل قرآن به جای تعبیر بنات که صرفاً معنای دختر بودن را می‌رساند از نساء استفاده کرده که معنای زن را بفهماند.
وی افزود: در آیه مباهله نیز قرآن به جای تعبیر بنات از نساء استفاده کرده است تا نشان دهند گرچه انتساب دختران در مورد این بانوان درست است، ولی در عین حال این دختر، نقش مادری فرزندانش و همسری شوهرش را هم دارد؛ بنابراین در اینجا، چون سخن از حفظ دین و تقویت آن است به واژه نساء عدول شده تا نقش‌های دیگر این دختر نیز نشان داده شود و این نوعی مجاز است که در قرآن و زبان عرب نظائر فراوانی دارد. مثلا در داستان حضرت یوسف (ع) وقتی یکی از آن دو فرد خواب‌های خود را به منظور تعبیر کردن برای ایشان بیان می‌کرد او خواب دیده بود که انکور می‌فشارد، اما گفت: انی ارانی اعصر خمرا وی از تعبیر اعصرا خمرا استفاده کرد در حالی که می‌دانیم کسی خمرا را نمی‌فشارد بلکه انگور می‌فشارى و فشردن آن برای رسیدن به شراب، است؛ در آیه مباهله نیز تعبیر نساء به معنای دخترانی است که در عین حال نقش زن بودن را هم دارند.
وی در پاسخ به این سؤال که چرا نساء در آیه مورد بحث به صورت مفرد نیامده است، زیرا ما معتقدیم که تنها حضرت زهرا (س) به عنوان نساء همراه پیامبر بودند بیان کرد: این مسله به دلیل آن است که قرآن کریم دستور مباهله را به عنوان یک قاعده کلی بیان می‌کند و این قاعده در همه جا یا در اغلب موارد بنای خود را بر این مبنا استوار کرده است که معارف بلند خود را منحصر به افراد خاص نکند و آن را در قالب قاعده‌ای کلی بیان فرماید؛ مثلاً در سوره مبارکه همزه فرمود ویل لکل همزه لمزه؛ در حالی که شان نزول این سوره ولید بن مغیره است که بسیار به تمسخر پیامبر (ص) می‌پرداخت و قرآن نفرمود که وای بر ولید بلکه قاعده کلی را بیان فرمود و ولید از مصادیق بارز آن است.
طیب حسینی آیه ولایت را نمونه بارز یگری در این زمینه برشمرد و تصریح کرد: در آیه ولایت نیز از امام علی (ع) اسمی نیامده و به صورت جمع هم به کار رفته است، ولی مراد از ان، وجود مقدس امام علی (ع) است و در آیه مباهله نیز این قاعده جاری است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه این برداشت از آیه مباهله براساس تفسیر ادبی دوره معاصر است اظهار کرد: امین خولی تفسیر ادبی را روشمند کرد، ولی این تفسیر کمابیش از دوره عبده و طه حسین هم رواج داشت؛ عبده در المنار از اساس منکر روایاتی است که می‌گویند مباهله با حضور پنج تن صورت گرفته است و آن را به معنای عام یعنی دو گروه مردان و زنان در نظر می‌گیرد، ولی ما با همین روش تفسیر ادبی که خود آنان قائل هستند نشان دادیم که آنچه شیعه در آیه مباهله به آن معتقد است درست است و تعبیر نساءنا و ابناءنا و انفسنا اختصاص به افرادی خاص و ویژه دارد.
دیدگاه زمخشری در مورد مباهله
طیب حسینی با اشاره به تفسیر زمخشری در مورد آیه مباهله افزود: وی درذیل آیه آورده است: اگر بگویی برای چه حضرت مامور شد پسران و دخترش را با خود در مباهله همراه ببرد می‌گویم علتش حاکی از اعتماد پیامبر (ص) به نبوت و یقین ایشان به صدق گفتارش است، زیرا در مباهله به خود جرئت داده بود تا عزیزترین افراد خانواده و پاره‌های جگرش را با خود همراه ببرد ودر معرض لعن قرار دهد ... و این سند حقانیت نبوت و دین پیامبر (ص) و باور عمیق ایشان به نبوت و رسالت است.
طیب حسینی همچنین بیان کرد: زمخشری در مورد اینکه چرا ابتدا پسران و دختران و بعد انفسنا مطرح شده هم می‌گوید: این دو را مقدم داشت تا همگان را به منزلت و جایگاه والای آنان توجه دهد و نظم آیه دلالت براین دارد که هیچ چیزی بر فضیلت اصحاب کساء بالاتر از این آیه نیست.
این محقق و پژوهشگر قرآنی با اشاره به روایتی از امام رضا (ع) بیان کرد: در حدیث بیان شده که مامون که فردی ادیب بود از امام رضا (ع) در مورد دلیل حقانیت خلافت امام علی (ع) سؤال کرد و ایشان فرمودند دلیلش «انفسنا» در آیه مباهله است؛ مامون گفت اگر «نساءنا» نبود حرف شما درست بود، ولی وجود این واژه سبب شده تا انفسنا به معنای مردان باشد و نه امام علی (ع)؛ امام فرمودند که اکر کلمه ابناءنا در ایه نبود سخن تو درست بود، اما کلمه ابنائنا قرینه و دلیل بر این است که مراد ار نساءنا دختران است نه زنان در نتیجه مراد از انفسنا هم علی (ع) خواهد بود نه مردان.