مقام و منزلت زينب(س) قريب مقام امامت بود
عصر شیعه ـ در پنجم جمادي‌الاولي سال پنجم هجرت، مطابق با 627 ميلادي، دخترحضرت علي(ع) و فاطمه زهرا(س) متولد شد. مادر، سومين فرزند خود را به دنيا آورد و پدر نيز خود را به زينت «زينب» آراست.
ولادت سومين نوه رسول خدا(ص)
پر رفت و آمدترين خانه «محله بني‌هاشم» را آواي شادي و سرور در آغوش گرفته بود، موج شعف و لبخند همراه با انتظار، فضاي خانه و محله را پر کرده بود. همه براي ولادت سومين نوه عزيز پيامبر لحظه‌شماري مي‌کردند، و دل خوش مي‌داشتند که «مولود فاطمه» را در آغوش بفشارند و گل بوسه‌هاي محبت را بر گونه‌هاي عطرآگينش نثار گردانند. پس از يک سکوت تقريباً کوتاه، موج شادي در فضا اوج گرفت، و همه با خبر شدند که از دامن زهرا عليهاالسلام، دختر بزرگواري چهره به‌جهان گشوده است.
آري، در پنجم جمادي‌الاولي سال پنجم هجرت، مطابق با 627 ميلادي، دختر فاطمه عليهاالسلام متولد شد مادر، سومين فرزند خود را به دنيا آورد، و پدر نيز خود را به زينت «زينب» آراست.
رسول خدا، نام كودك را "زينب" نهاد
رسم خانواده علي(ع) و زهرا(س) اين بود که نامگذاري نوزاد خود را به‌بزرگِ خانواده واگذار مي‌کردند، امّا وقتي اين نوزاد چشم به‌جهان گشود، بزرگ خانواده يعني، پيغمبر(ص) در مسافرت بودند و آنان چند روزي صبر کردند تا پيامبر از مسافرت برگشتند و همين که مژده ولادت دختر فاطمه(س) را شنيدند در اولين فرصت به خانه علي(ع) رفتند و نوزاد را طلب نمودند و او را در آغوش خود فشردند و بوسه‌ها به گونه‌اش افکندند و نام کودک را زينب نهادند. کلمه «زينب» از دو بخش «زين» يعني زينت و «اَب» يعني پدر ترکيب يافته است، و زينب يعني زينت بابا.
القاب حضرت زينب(س)
از القاب حضرت زينب(ع) كه در روايات آمده، عقيله يا عقيله بني هاشم به معناي زن ارجمند و يکتا در خاندان خود است. برخي ديگر از القاب آن حضرت، عبارت است از: صديقه صغري، وليه الله، ناموس کبري، محبوبه المصطفي، قرّه عين المرتضي، زاهده، فاضله، عاقله، کامله، عابده، محدثه، شريکه الحسين، نائبه الزهرا.
خصائص و ويژگيهاي ايشان
الف) جمع صفات اضداد
از ويژگي‌هايي که در زينب کبري(س) مي‌توان يافت، وجود صفات و خصوصيات متضاد و مختلف در ايشان است. ايشان همانند پدر بزرگوارش حضرت اميرالمومنين(ع) همان طور که علما و محققين کشف کرده و گفته‌اند، داراي صفات و خصوصيات متضاد و مختلف بوده است، يعني در زماني از آن بانو يک نوع صفت سراغ داريم و در زماني ديگر صفتي ضد آن. به عبارت ديگر، خصوصياتي در آن حضرت وجود داشت که کاملا منافي و متضاد با هم بوده‌اند.
ب) نائبه الحسين(ع)
از جمله ويژگيهاي حضرت زينب(س) که جزو القاب ايشان نيز مي‌باشد نائبه الحسين است. اين ويژگي نائب برادر بودن خصوصيت و ويژگي منحصر و مخصوص ايشان مي‌باشد. زينب(س) در انجام رسالتي که بر عهده‌اش بود کوتاهي نکرد و هرچه در توان داشت در راه زنده نگهداشتن قيام و نهضت برادر خود بکار برد. مرحوم سيد نعمت‌الله جزايري در اين باره مي‌گويد مقام و منزلت زينب(س) قريب مقام امامت بود که از طرف برادر در کربلا، در روز عاشورا يا شب آن نائل شد. امام حسين(ع) در روز عاشورا و قبل از آن مکررا به مناسبت‌هاي مختلفي به خواهر خود وصيت و سفارش مي‌کرد که پس از شهادتش صبر و تحمل کند و هرگز کاري که موجب شادي دشمن مي‌شود انجام ندهد. آن زماني که حضرت(ع) از اسب به زمين افتاد، زينب بلافاصله خودش را به بالين برادر رساند، خود را روي بدن برادر انداخت و فرمود: آيا تو برادر مني؟ آيا تو پسر مادر مني؟ و .... با گريه و زاري زينب(س)، امام(ع) به هوش آمدند و فرمودند: ... "يا اُختاه هذا يوم التناد و هذا يوم الذي و عدني بهِ جدي و هو الي مشتاق"، خواهرم صبر پيشه کن. بنابراين آخرين کسي که در واپسين لحظات، سخن برادر را شنيد و از وصايا و سفارشات آن حضرت آگاه گرديد، زينب(س) بود.
ج) حضور فعال در همه صحنه‌ها
از مهمترين ويژگيهاي حضرت زينب(س) حضور فعال او در صحنه‌هاي جهاد و مبارزه با ستمکاران بود. از آن هنگامي که خودش را شناخت و توانست بين حق و باطل تمييز بدهد در جريانات سياسي - اجتماعي حضور داشت. گويي زينب بايد شاهد و ناظر حوادث تاريخ باشد تا در موقع مناسب بتواند به وظيفه خود که همان رساندن کاروان حسيني به سر منزل مقصود است عمل کند. زينب(س) شاهد بود که چگونه جد بزرگوارش مورد آزار و اذيت قرار گرفته، چگونه دنيا طلبان به خانه فاطمه(س)، محل نزول ملائکه الله هجوم بردند و چگونه آنجا را آتش زدند و مادرش را مضروب ساخته، پدرش را ريسمان بر گردن به طرف مسجد بردند. زينب حاضر بود، مي‌ديد که چگونه ميخ در به پهلوي مادر فرو مي‌رود و چگونه برادر کوچکش محسن سقط مي‌شود. زينب شاهد بيست و پنج سال خانه‌نشين شدن علي(ع) بود. وي شاهد بود که پس از خلافت پدرش چگونه دوستان و نزديکان او از شدت عدالت علي(ع) از دورش پراکنده شده و به دشمني با او برخاستند. زينب مي‌ديد که پدرش در اين مدت چهار سال و اندي با مشکلات اساسي و بزرگي همچون ناکثين و مارقين و قاسطين روبرو است و سرانجام شاهد ضربت خوردن و شهادت پدرش بوده است.
و باز هم در آن زماني که برادرش امام حسن(ع) پس از پدرش خلافت را به دست گرفته و با مشکلاتي مواجه مي‌شود و با بدترين و پليدترين دشمن اسلام يعني معاويه به مبارزه مي‌پردازد شاهد و حاضر بود. زينب مي‌بيند که ياران معاويه چشم و گوش بسته مطيع فرمان او بودند، اما امام حسن(ع) ياراني دارد که به طمع دنيا حضرت را تنها گذاشته و به معاويه پيوستند. خيانتي که موجب شد حضرت به ناچار پيمان صلح را امضاء نمايد. آري زينب در جريان تمامي اين حوادث و اتفاقات قرار داشت.
د) رعايت حدود شرعي و الهي
براي بسياري از مردم- غير از معصومين(ع) - مقدور و ميسور نيست که تحت هر شرايطي خدا و احکام الهي را به ياد داشته باشند. معمولا در هنگام مواجهه با سختي، بسياري از افراد خود را مي‌بازند.
اما حضرت زينب(س) از جمله اولياء الهي است که در بحراني‌ترين لحظات زندگي خود درحاليکه مصايب از هر طرف او را احاطه کرده بود، به وظيفه الهي خود عمل نمود. حتي از دست دادن خامس آل عبا(ع) تنها يادگار مادر و جدّ بزرگوارش، نتوانست اين خصيصه زينب(س) را تحت الشعاع قرار دهد. امام زين العابدين(ع) درباره عمه‌اش زينب(س) فرمود: حتي در آن شب غم و اندوه که روزش سيدالشهداء و يارانش را شهيد کردند نماز شب از عمه‌ام زينب ترک نشد منتهي نشسته نماز خواند چون توان ايستادن را از دست داده بود.
اساسا آرام بخش دل زينب در تحمل آن مصائب، در طول حياتش خصوصا در واقعه عاشورا، ارتباط با خدا بود و بس. لذا هيچگاه زينب(س) اين ارتباط را قطع نکرد و يک لحظه برخلاف رضا و مصلحت الهي انديشه‌اي به دل راه نداد. بلکه حتي شکرگذاري هم مي کرد و نمازش در شب يازدهم محرم در واقع حمد و سپاس الهي بود بر نعماتي که ارزاني نموده است.
حضرت زينب(س)، مادر عاشورا
اما حضرت زينب(س) با تمام خصائص و كمالات و مراتب معنوي و علمي و اخلاقي كه داشتند وقتي اسم مبارك ايشان برده مي‌شود ناخودآگاه صبر، استقامت، ايثار، عاشورا، كربلا، حسين(ع) و... را به ذهن تداعي مي‌كند زندگي سراسر حادثه و مصيبت ايشان که با حادثه جانسوز کربلا گره خورده، تبيين کننده اهداف نهضت عظيم عاشورا و رسالت جدّ بزرگوار و امامان خويش است. زينب(س) پس از شهادت برادر عهده‌دار رسالتي بزرگ يعني سرپرستي زنان و کودکان و از همه مهمتر رساندن پيام عاشورا به گوش مردمان فريب خورده و غافل از حق و باطل مي‌شود.
زينب(س) مادر عاشوراست. نهضتي که امام حسين(ع) آن چنان عميق و وسيع و ماندگار، با آنهمه شکوه و زيبايي، از مدينه تا مکه و از آنجا تا کربلا، آورد و سرانجام از اول محرم سال 61 ه.ق. تا روز عاشوراي همان سال در سرزمين کربلا شکل گرفت و به ثمر رسيد. سپس زينب(س) بود که عهده دار نگهداري و رساندن پيام و رسالت برادر - اهداف قيام عاشورا- گرديد و آن را به کوفه و شام و مدينه و هرجاي ديگري که توانست ابلاغ نمود و با هجرت‌ها و مجاهدات خستگي ناپذير خود به تبيين آن پرداخت و همگان را از ماهيت ظلم ستيزي و حق جويانه آن آگاه کرد.
آن بانوي بزرگوار در شجاعت و شهامت، سخنوري و نطق، عقل و تدبير و هدايت و رهبري هر آنچه را که از محضر پيامبر (ص) و علي و فاطمه و حسنين(ع) آموخته بود در مرحله عمل پياده کرد و ذره‌اي ضعف از خود نشان نداد. پيروزي نهضت عظيم حسيني(ع) مرهون زحمات و تلاش‌هاي بي‌وقفه زينب کبري(س) بوده و ويژگيهاي خاص اين بانوي بزرگوار در اسارت، موجب شد که اين نهضت جاويد و ماندگار مانده و به سرمنزل مقصود برسد و چه زيبا سروده شاعر: کربلا در کربلا مي‌ماند اگر زينب نبود، سِرّ ني در نينوا مي‌ماند اگر زينب نبود
وفات و مرقد حضرت
حضرت زينب(س) پس از برادرش امام حسين(ع) مدت زيادي زندگي نکرد، اما در همين مدت کوتاه توانست مسير تاريخ را تغيير دهد. ايشان در مدت حيات خود پس از عاشورا لحظه‌اي آرام ننشست و در امر پيام رساني با زبان حال و زبان قال فعاليت داشت. در تاريخ وفات و مدفن حضرت زينب(س) اختلاف است. همانطور که در تاريخ ولادت و وفات برخي از ائمه هم اختلاف است. در هر حال به احتمال قوي آن حضرت در پانزدهم رجب سال 62 هجري رحلت نمود و به نقل از کتاب "اخبارالزينبيات" در مصر خانه مسلمة بن مخلد الانصاري دفن گرديد. و عده کثيري از مورخين اين خبر را قبول دارند و گروهي مي‌گويند: زينب مدفون در شام، زينب صغري است؛ چنانچه روي سنگ قبرش ترسيم شده است و زينب کبري در مصر از دنيا رفت.
پي‌نوشت‌ها:
زندگاني حضرت زينب
سيماي حضرت زينب(س)، محمدمهدي تاج لنگرودي
ويژگيهاي حضرت زينب(س)، ناصر باقري بيد هندي،
زينب(س) فروغ تابان کوثر، محمدمهدي اشتهاردي،
زينب کبري(س) عقيله بني هاشم، حسن الهي
خصايص زينبيه