هويت تاريخی قم زير بناهای نوين گم می‌شود
با اين حال امروز استان قم به عنوان يك استان گرم و خشك شناخته مي‌شود؛ استاني كه روزي معماري خاص بناهايش زيبايي خاصي به آن داده بود و هويت اين شهر مذهبي را تعريف مي‌كرد. اما حالا اكثر مردم، با ديدن ساختمان‌هاي خشك و بي‌روح در اين شهر فكر مي‌كنند قم به خاطر آب شورش شهر خشكي است و هيچ محصولي در آن كشت نمي‌شود. اما جالب است بدانيم از همين باغات باقيمانده هم سالي 3 هزار تن پسته و بيش از 30 هزار تن انار برداشت مي‌شود. چندي پيش دبير كميسيون هنر و معماري شوراي انقلاب فرهنگي از تخريب و از بين رفتن بسياري از باغات و بافت‌هاي تاريخي قم خبر داد. اتفاقي كه خبر بدي براي قمي‌ها است و روزگار بدي را براي آنها رقم خواهد زد.
هويت قم، هويت سرسبزي است و اين هويت سرسبز بايد دوباره به شهر بازگردد؛ قم از گذشته به شكل دست‌ساز داراي يك كمربند سبز عميق بوده است كه اين مسئله مي‌تواند با همين ظرفيت‌ها نيز احيا شود. اگر مردم و مسئولان قم اين هويت را باور داشته باشند قطعاً براي برگرداندن قم به 84 سال پيش تلاش بيشتري خواهند كرد.
جالب است بدانيم بسياري از باغات و بافت‌هاي تاريخي و آثار فرهنگي قم، بيانگر هويت اين شهر و حتي ايران است كه با حذف و از ميان رفتن آنها، در اصل هويت‌ها فراموش مي‌شوند. كافيست سري به كوچه و خيابان‌هاي قم بزنيم تا به وضوح مشاهده كنيم كه به دليل ساخت و سازها و بالارفتن بناهايي كه جز آهن و سنگ و سيمان چيز ديگري نيستند، گذشته قم به دست فراموشي سپرده شده است. بافت امروز شهري، قم را به سمتي مي‌برد كه بويي از گذشته و هويت جامعه در آن نيست.
در همين رابطه دبير كميسيون هنر و معماري شوراي انقلاب فرهنگي معتقد است: «براي معرفي قم بايد با شاخصه‌ها و رويكرد مردم‌شناسي، قم‌شناسي، مؤلفه‌هاي هويتي، نظريه‌هاي روانشناختي، هويت شهري و مسائل قم به عنوان شهري اسلامي و ايراني با تاريخ 7 هزار ساله آشنا باشيم.»
دكتر محمد خبري مي‌گويد: «قم در سير تاريخي خود از گذشته تا به امروز فراز و نشيب‌هاي زيادي را پيموده است و با گذشته‌اي فرهنگي و تاريخي و هويتي بايد ابتدا به نسل جوان امروز شناسانده شود. قم با سابقه فرهنگي خود نبايد در اين وضعيت قرار بگيرد بلكه زيرساخت‌هاي فرهنگي قم بايد به سمت رشد و پويايي برود.»
در همين رابطه مدير ستاد بحران شهرداري قم نيز مي‌گويد: «توسعه شهري نيازمند يك نگاه فراگير است و يك نهاد نمي‌تواند با نگاه تك‌بعدي تمام مشكلات را حل كند.» علي‌اكبر رحيمي ادامه مي‌دهد: «يكي از فعاليت‌هاي مفيد جهاد دانشگاهي در اين عرصه تلاش در جهت هماهنگ‌سازي نهادهاي فعال و بهره‌بردار و مسئول در توسعه شهري است كه بتوانند در آينده با نگاهي جامع در حوزه‌هاي محيط‌زيست و اقليم و مباحث فرهنگي و... شهري در تراز و جايگاه قم بسازند.»
وي معتقد است براي پاسخگويي مناسب به بحران‌ها بايد از پيشتر زمينه‌هاي حل آن را فراهم كنيم زيرا وقتي بحراني به وقوع پيوست ديگر به اين راحتي نمي‌توان آن را حل كرد؛ آن هم اگر شهر براي چنين روزهايي آمادگي نداشته باشد قطعاً مشكلات وسيع‌تر خواهد بود.
هويت فرهنگي در معماري نوين گم شده
قم شهري فرهنگي، ديني و تاريخي با هويتي چند هزار ساله است كه بايد بيش از گذشته از نظر فرهنگي بدان توجه داشت تا در كنار رشد و توسعه جغرافيايي بتواند هويت خود را باز يابد وگرنه مبدل به شهري در هم تنيده با هويتي مجهول مي‌شود كه گويي هيچكس ديگري را نمي‌شناسد.
دبير كميسيون هنر و معماري شوراي انقلاب فرهنگي مي‌گويد: «در خصوص هويت مكاني نظريات زيادي وجود دارد كه ارتباط مكاني با هويت شخصي افراد را تبيين مي‌كند. اين نظريات مي‌گويند هويت مكاني و انساني با هم در ارتباط است از اين رو بايد هويت مكاني خود را به‌خوبي بشناسيم.» خبري يادآور مي‌شود: «هويت مكاني، هويت فردي و اجتماعي را مي‌سازد در حالي كه امروز در معماري و سبك زندگي اين هويت فرهنگي ناديده گرفته شده است.»
وي ادامه مي‌دهد: «در گذشته ارتباط‌هاي زيبايي ميان بازار و مساجد و باغات و مدارس علوم ديني و مسكوني و تيمچه‌ها و زورخانه‌ها و خيابان‌ها وجود داشت كه بيانگر هويت ما بوده است. در آن زمان رويكرد عشايري و روستايي و شهري مشخص بود و هويت اجتماعي مجهولي وجود نداشت.»
عكس‌هاي قديمي قم حكايتي ديگر از اين شهر دارند. مثلاً با توجه به عكس‌هايي كه از رودخانه قمرود موجود است مشخص مي‌شود كه كم‌آبي معضل جدي اين شهر بوده است ولي نگاهي دقيق به اين عكس بيانگر اين موضوع است كه اين فضاي سبز گسترده كه در كتب تاريخ به عنوان كبودي در دل كوير شهرت يافته، دست‌ساز انسان است. اما امروز شاهد ناكارآمدي قوانين حفظ منابع زيستي و فضاي سبز هستيم زيرا بسياري از ملاحظات قانوني و اجبارهاي عمومي از جمله رشد جمعيت و ترافيك و باقي قوانين دست و پاگير باعث شده تا نوع ساخت و سازهاي توسعه شهري بر ضد توسعه فضاي سبز و زيست گياهي قم تمام شود.