اهمیت تغذیه مناسب در 250 آیه قرآن

عصر شیعه ـ اینک به بهانه فرا رسیدن روز جهانی غذا، در گفت وگویی با دکتر زهرا حیدری، دبیرکل جامعه گیاه درمانی ایران و متخصص تغذیه با دستورهای اسلام درخصوص غذای مطلوب آشنا می‌شویم.



-مهمترین مباحثی که اسلام در زمینه تغذیه به آن پرداخته چه مواردی است؟

-غذا یکی از مهمترین و حیاتی ترین نیازهای زندگی انسان است، در تمامی ادیان الهی به تغذیه توجه شده است، اما به جرأت می‌توان گفت در هیچ دینی به اندازه اسلام به تغذیه و چگونگی آن توجه نشده است؛ افزون بر250 آیه در قرآن روشها و مسائل مختلف در ارتباط با نوع تغذیه را مورد بررسی قرار داده است. اسلام به تاثیر غذا در جسم و روح انسان توجه کافی نشان داده و سلامت هر دو را در بهره مندی از تغذیه مناسب عنوان نموده است، از سویی در روایات دینی بر این مسأله تأکید شده که نوع غذا می‌تواند به خودی خود بر ویژگی‌های رفتاری و خلق و خوی انسان تأثیر بسزایی داشته باشد. انسان با تغذیه مناسب می‌تواند خلقیات و روحیات مطلوبی داشته باشد و بر عکس تغذیه ناسالم رفتارهای نامطلوبی به دنبال خود دارد؛ بنابراین اسلام ما را با چگونه خوردن آشنا می‌کند، به ما می‌آموزد چه مقدار باید خورد، چه زمان باید خورد و چه غذایی را باید مصرف کرد؟ در قرن گذشته به دارو و مسایل درمانی دارو اهمیت داده می‌شد، اما در قرن حاضر پزشکان سعی دارند با مکملهای غذایی دارو را کم کرده و غذای مناسب را به عنوان بهترین گزینه برای پیشگیری از انواع بیماری ها به مردم بشناسانند.



-چه اصولی برای حفظ تندرستی در طب سنتی اسلامی مد نظر قرار گرفته است؟

-در طب سنتی 6 اصل ضروری برای حفظ بدن یا تندرستی مورد بررسی قرار گرفته است؛ یکی از ارکان مهم آن توجه به نوع غذاست، در آیات و روایات بر حلال و طیب بودن غذا تأکید شده است، غذا به لحاظ فیزیکی و معنوی باید پاک و طیب باشد، در دستورهای اسلامی همیشه پاکیزه و حلال بودن غذا مکمل هم بوده اند، آنچه در قرون گذشته، اسلام به آن پرداخته، امروزه در علم پزشکی جایگاه ویژه ای پیدا کرده است، زمانی فقط به ساختار غذا اهمیت داده می‌شد، اما امروزه می‌گویند غذا باید با بدن سازگار باشد، در عین حالی که به بدن آسیب نمی رساند، شرایطی را فراهم کند که انسان از آن غذا بهترین بهره را ببرد، اما اکنون می‌بینیم علم پزشکی به سمتی پیش می‌رود که غذاهای کم کالری و مفید را توصیه می‌کند. طبق سفارشهای اسلام که همیشه به خوردن غذای سبک تاکید داشته است، در آیات قرآنی همواره بر استفاده از محصولاتی مانند عسل، شیر، زیتون، خرما، انجیر و... تأکید شده است، تأکید اسلام براستفاده از گیاهان به نوعی با تاکیدات امروزی پزشکان که انسان را به بودن در طبیعت و گیاهخواری تشویق می‌کنند تناسب دارد، اسلام به گیاه درمانی و گیاه دارویی در قرون پیش اهمیت داده و از توجه به میوه و استفاده از آن در تغذیه نام برده است.



-رویکرد قرآن به مسایل تغذیه انسان چگونه بوده است؟

-قرآن کریم در فضای جاهلانه مردم آن زمان گیاهان را ارجمند دانسته، از آنان به عنوان رزق و نعمت بزرگ یاد کرده است، به منظور توجه دادن به آنها و با توجه به عصر نزول قرآن به برخی از آنها از جمله انجیر و زیتون قسم یاد کرده است (والتین والزیتون...)انجیر، زیتون، سرزمین مکه و کوه طور، تین و زیتون در زبان عرب معنای روشنی دارد، آیه متضمن چهار سوگند متناسب با هم و بیانگر دو نمونه از غذای جسم انسان است، با تأمل در این قسم‌ها می‌توان دریافت که انسان موجودی است از دو جزء جسم و جان تشکیل شده که هرکدام برای بقای خود به نوعی ماده حیاتی و غذا نیاز دارد و چنانچه انسان بدانها دست نیابد به نیستی می‌گراید. دو سوگند اول بیانگر نمونه ای از غذای جسم و روح است، بنابراین به جسم و جان و دنیا و آخرت توامان پرداخته شده است، سوگند به انجیر یکی از سوگندهایی است که در قرآن وجود دارد، این میوه سرشار از پتاسیم است. پتاسیم تامین کننده سلامتی کودکان ضعیف، کم خون و بی اشتهاست، کلسیم موجود در انجیر هم سازنده خون و استخوان است و هم بر نیروهای اعصاب وعضلات می‌افزاید، آهن موجود در آن جهت تأمین سوخت سلولها و جذب اکسیژن و مقدار مناسب مواد ازت در آن در حفظ و تامین متعادل مواد پروتینی بدن نقش مؤثری دارد.



- در روایات اسلامی در این زمینه چه توصیه‌هایی شده است؟

-در روایات گوناگون برخی خوردن صبحانه و شام و برخی صبحانه و ناهار را جایز دانسته اند، اما آنچه این میان مهم است کم خوری است، توصیه ای که اسلام و پیامبر و ائمه(ع) بارها بدان اشاره کرده اند و اینک در علم روز دنیا به آن توجه شده است، تعدد غذاها و کم حجم بودن آنها بسیار مورد اهمیت قرار گرفته، کم کردن حجم غذا و تعدد آن می‌تواند نقش مفیدی را در سلامت جسم ایفا کند. امام علی (ع) دراین باره می‌فرمایند: «عادت به پرخوری انواع دردها را به همراه دارد.» پرخوری از نظر احادیث بشدت نکوهیده شده است؛ پرخوری از سلامتی کاسته، بدن را بد بو و زمینه انواع بیماری‌های جسمی و روحی را فراهم می‌کند، پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «هیچ ظرفی را فرزند آدم پر نکرد که بدتر از ظرف شکم باشد، در حالی که برای ادامه زندگی او چند لقمه کافی است.» در حدیث دیگر می‌فرمایند: «آن که غذا کم بخورد معده اش سالم می‌ماند و صفا می‌یابد و هر که پر خوری کند، معده اش بیمار و قلبش سخت می‌شود.» در روایتی باز هم فرموده اند: «پرخوری و تیزهوشی با هم جمع نمی شوند.» نخستین رهنمود اسلام این است آنچه انسان می‌خورد باید از راه مشروع تهیه شده و حلال باشد، تدبر در اینکه خوراکی‌ها چگونه در نظام هستی پدید آمده اند و اینکه در آغاز غذا خوردن دستها شسته شده و غذا را با یاد و نام خالق نعمات آغاز کنند و با سبک ترین غذاها شروع کرده و پیش از سیر شدن کامل و در حالی که مقداری از اشتها باقی است، رعایت حقوق دیگران در آنچه بر سر سفره قرار دارد اشاره شده است، اسلام به این مساله توجه نشان داده که در نظام آفرینش، خوردن ابزاری برای زندگی است، نه زندگی ابزاری برای خوردن، بسیاری از مردم سلامت و شادابی زندگی خود را فدای شکم می‌کنند؛ از این رو توجه دین به اینکه چگونه و چه مقدار بخوریم و گرفتار انواع بیماری ها نشویم، بسیار مهم است. در قرآن کریم در آیه 24 سوره عبس آمده است: «آدمی به قوت و غذای خود مانند چشم خود بنگرد.» در آیه 172سوره بقره آمده است: «ای اهل ایمان، روزی حلال و پاکیزه ای که ما نصیب شما کرده ایم بخورید و شکر خدا را به جا آورید.» بهترین غذاها از نظر روایات اسلامی غذایی است که از دسترنج فرد تهیه شده و خانواده آن را دوست داشته باشد، در خوردن غذا اعتدال را باید رعایت کرد، قرآن کریم در این زمینه در آیه 31سوره اعراف می‌گوید: «از نعمتهای خدا بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست ندارد.» زیرا پرخوری مکروه است و چه بسا زیاده روی در خوردن حرام نیز باشد، آن گاه که موجب رساندن ضرر به بدن شود، با توجه به اینکه میزان نیاز افراد به غذا به اندام و مقدار فعالیت آنها بستگی دارد، نمی توان برای همه افراد یک برنامه غذایی تعیین کرد، اما تعالیم اسلام برنامه غذایی مناسب برای همه طبقات مردم تعیین نموده است، مثلا پیامبر اکرم(ص) فرموده‌اند: «در حالی غذا بخور که اشتها داشته باشی و هنگامی دست از غذا بکش که هنوز اشتهایت باقی است.»