تفاوت «لاتقربوا» و «لاتفعلوا» از نگاه مفسران، چرا نوشیدن حتی یک قطره از مسکرات حرام است؟
عصر شیعه : نشست علمی نقد نظریه توسعه احکام الهی از نقطه کانونی به محیط پیرامونی در مرکز تخصصی تفسیر برگزار و در آن عنوان شد که به کار بردن واژه «لاتقربوا» برای برخی گناهان، مبالغه برای حرمت پیرامونی این گناه نیست.
در ابتدای این نشست، حجتالاسلام والمسلمین سعید داودی از محققان حوزه به تشریح نظریه خود پرداخت و گفت: در بخش پاسخ به شبهات حقوقی کیفری، بحثی در زمینه جرمانگاری خمر در قرآن مطرح شده است و یکی از شبهات این است که اگر دلیل حرمت خمر اسکار است، چرا نوشیدن یک قطره آن نیز مشمول حد می‌شود.
وی افزود: در این زمینه روایات متعددی ملاحظه شد و وارد این عرصه شدیم که چگونه ممکن است یک کار کوچک به یک آسیب بزرگ ختم شود از این رو این مباحث را با بزرگان و مفسران حوزه مطرح کردیم و مقرر شد که این بحث پیگیری و یک مقاله تخصصی تولید شود زیرا اعتقاد ما این است که گاهی در شریعت برای حفاظت از نقطه کانونی حکم، محیط پیرامونی تعریف می‌شود.
تاثیر اهمیت نقطه کانونی
وی بیان کرد: یعنی گاهی به حدی نقطه کانونی مهم است که خطابات شارع تنها آن نقطه کانونی را مورد توجه قرار نمی دهد ولی برای حفظ آن نقطه کانونی کمربندهای حفاظتی قرار داده اند؛ نتیجه این بحث نیز آن می شود که اگر به این نقطه برسیم و این مسئله را اثبات کنیم دست قانونگذار در مواردی که حکم صریح و محکمی ندارد، باز می شود و می تواند استنباط حکم کند.
داودی اظهارکرد: اگر این مسئله به عنوان یک قاعده فقهی تثبیت شود دست فقها و قانونگذاران را باز میکند که بتوانند احکامی را صادر کنند که لایههای مختلف حفاظتی از آن تعریف شود.
وی افزود: اگر در مسایل قضایی و اجتماعی و فرهنگی یک حکم قطعی نداشته باشیم میتوانیم از این قاعده استفاده کنیم؛ این قاعده برگرفته از یک روایتی است که آن روایت باعث شد این تعریف برای ما ایجاد شود.
نویسنده و پژوهشگر قرآنی حوزه گفت: ادلهای که بر این قاعده بار می‌شود از جمله ادله لفظیه و استیاد از عملکرد شارع و سیره عقلا است که از دو دلیل قبلی مهمتر است؛ زیرا این مسئله امر تازهای نیست و تنها در این نظریه سعی می‌شود که به این سیره عقلا یک سامان علمی دهیم.
وی اظهار کرد: ادله شرعی که پس از این سیره عقلا آمده آن را تایید و امضا کرده است ولی در بحث موضوع شناسی شناخت نقطه خطرخیز بحث بسیار مهمی است؛ یکی از ادله لفظیه در این بحث، مسئله ای است که در قرآن از واژه «لاتقربوا» استفاده شده است.
شواهد لفظیه
داودی اظهارکرد: در اینجا «لاتقربوا» بسیار موکد تر از «لاتفعلوا» است زیرا وقتی شارع به ما میگوید که زنا نکنید یک بحث است ولی وقتی بیان میکند که لاتقربوا یعنی حتی نزدیک آن نیز نشوید؛ این بحث نشان میدهد که این محوطه پیرامونی در قرآن بیان شده است؛ مثل نگاه به نامحرم که جایز نیست زیرا با این مسئله اتفاقی رخ نمیدهد ولی ممکن است ما را به نقطه کانونی خطرخیز برساند.
لزوم پاسخ به شبهات
در ادامه این بحث، حجتالاسلام والمسلمین اسدی نسب، عضو پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در نقد این محقق گفت: هر روز بر علیه قرآن و در سطوح مختلف و به بیانات مختلف شبهه‌افکنی می‌شود؛ اخیرا کتابی نیز این زمینه چاپ شده است که دارای موضوعات متعدد است که طلاب پژوهشگر روی این شبهات می‌توانند کار کنند زیرا این شبهات به راحتی قابل پاسخ است.
وی افزود: نظریه مطروحه دارای پنج بخش است که بخش اول آن مفهومشناسی است؛ بخش دوم مفاد قاعده است و دیگری مستندات قاعده است؛ بخش دیگر، راه کشف موارد مهم برای قاعده است و بخش آخر نیز آثار این قاعده در قانونگذاری است.
اصلاح عنوان
این محقق حوزوی تصریح کرد: در بخش مستندات قاعده نظریه پرداز ادله لفظی و سیره عقلا را بیان کرده است؛ عنوانی که برای این قاعده انتخاب شده است قاعده حریم حماء است که اسم این قاعده به دلیل اینکه برای فارسی زبانان گویا نیست، عنوان درستی نیست و باید آسانسازی شود.
اسدی نسب خاطرنشان کرد: در مقالات علمی، سوالاتی که مطرح می‌شود باید کاملا حساب شده و در راستای اهداف باشد و باید همگی در راستای آن نوشته باشد که در این مقاله به خوبی به آن پرداخته شده است.
وی افزود: در این مقاله از آیات و روایات استفاده شده است و یک روایت مرکزی نیز از پیامبر اکرم(ص) به چشم میخورد؛ وقتی در یک مقاله، یک آیه و روایت محور بحث واقع می‌شود، این آیه باید کاملا تبیین شود و اگر روایتی وجود داشت، باید به شکل سندی و دلالتی بحث شود که در این مقاله به شکل سندی و روایی به این روایت پرداخته نشده است.
وی تصریح کرد: در این مقاله اراده به توسعه محدوده حرام شده است و نظریهپرداز با توجه به آیاتی که بیان کرده است تاکید می کند که خداوند به دنبال توسعه دفع حرمت بوده است ولی باید نظر انداخت که این آیات این ادعا را به تمامه اثبات میکند یا خیر؟.
لاتقربوا در تفاسیر
اسدی نسب بیان کرد: وقتی به تفاسیر میپردازیم و آنها را رصد می‌کنیم این بحث استنباط نشده است که اکثر مفسران بحث لاتقربوا را به عنوان مبالغه و کنایه از حرام بدانند و کسی بیان نکرده است که اطراف آن حرام نیز وارد نشویم.
وی افزود: وقتی در قرآن لاتقربوا بیان شده است بر اساس اکثر نظر مفسران به این معنی نیست که هیچ کاری نزدیک آن عمل حرام نیز انجام ندهیم زیرا همیشه در شرع چنین مسئلهای وجود ندارد.
اسدی نسب تصریح کرد: این قاعده، قاعده درستی است ولی باید به سراغ آیاتی برویم که این قاعده را تببین کند ولی این آیهای که در این مقاله آمده است مثل لاتقربوا موید این مدعی نیست.
اسدی نسب اظهارکرد: در اینجا برای یک قاعده سازی نباید به مسایل ضعیف استناد کنیم که این مسئله باعث ایجاد یک شبهه جدید شود؛ مثل همین حرمت شرب یک قطره شراب که ممکن است با یک ادله ضعیف یک شبهه دیگر را نیز ایجاد کند.
سیره عقلا نیازمند شارع است
در ادامه حجتالاسلام والمسلمین مقیمی از محققان حوزه گفت: در ادعای نظریهپرداز در خصوص سیره عقلا، بیان شده است که سیره عقلا نیاز به امضای شارع دارد که البته در این زمینه میتوان امضای ادله بعدی را ملاک قرارداد که نشان دهنده امضا شارع است.
وی افزود: سوال این است که برای محیط پیرامونی، چه نوع حرمتی را جعل می‌کنیم؟ یعنی گاهی حرمت ما حرمت نفسی است و گاهی نیز حکم غیری و طریقی است که باید در این مقاله به آن پرداخته شود.
مقیمی گفت: نکته بعدی که این نظریه به آن پرداخته است که به دلیل حرمت کانونی، نقطه پیرامونی نیز حرام شده است در این جا این بحث نیز باید مورد توجه واقع و به خوبی تبیین شود؛ زیرا نظریهپرداز بیان کرده است که دلیل، مسئله مصلحت نقطه کانونی است و به همین خاطر باید مواردی را بیان کنیم که محرز باشد که این حرمت به دلیل همان حرمت اصلی و کانونی است زیرا ممکن است که حرمت چشمچرانی فقط به خاطر زنا نباشد.
یادآور می‌شود، نشست علمی «نقد نظریه توسعه احکام الهی از نقطه کانونی به محیط پیرامونی» شب گذشته ۱۳ مهر در مرکز تخصصی تفسیر برگزار شد.