علت اختلاف در تاریخ ولادت و شهادت معصومین چیست؟

عصر شیعه : حجت‌الاسلام خانجانی، استادیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در گفتگو با «نسیم»، به بیان علل اختلافات علما در تعیین زمان مناسبت‌های مهم مذهبی پرداخت.

حجت الاسلام قاسم خانجانی در گفتگو با  «نسیم»، گفت: اختلاف در تاریخ تولد و شهادت ائمه (ع) و وجود این اختلاف نظرها تنها درباره اهل بیت (ع) نیست بلکه در باره همگان اینچنین بوده است، چراکه آن زمان ثبت و ضبط تاریخ مربوط به ولادت و شهادت ائمه طبق کتابت و ثبت مکتوب نبوده، بلکه بیشتر به شکل شفاهی صورت می گرفت.

وی ادامه داد: البته درباره اهل بیت (ع) به دلیل شخصیت شان و جایگاهی که داشتند تاریخ ولادت و شهادتشان  با همین اختلاف نظرات وجود دارد، در حالی که درباره بسیاری از افراد دیگر آن زمان حتی تاریخ ولادت و وفات شان اصلا مشخص نیست و اگر هم وجود دارد، ابهامات زیادی در خصوص آن تاریخ ها مطرح است.

استادیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه افزود: مکتوب نبودن وقایع و تاریخ ها یکی از عواملی است که باعث شده الان درباره تاریخ ولادت و شهادت اهل بیت (ع) اختلاف نظر وجود داشته باشد و از آنجایی که وقایع از جمله همین تاریخ ها به صورت شفاهی منتقل می شد، امکان داشت که افراد در نقل آن دچار اشتباه شوند.

تصحیف و تحریف دو عامل ایجاد تعدد در تاریخ ولادت و شهادت ائمه است

خانجانی تصریح کرد: عامل دیگری که باید در این باره مورد توجه قرار گیرد این است که در حوزه کتابت وقایع و تاریخ ولادت و شهادت ها مسئله ای به نام تصحیف و تحریف داریم که این مهم حتی شامل اسامی افراد نیز می شود. البته تحریف بیشتر از سوی دشمنان اهل بیت (ع) انجام می شد، چرا که آنها رابطه خوبی با ائمه نداشته و نمی خواستند اهل بیت به عنوان کانون توجه و رهبران جامعه ظهور و بروز داشته باشند.

وی در همین زمینه ادامه داد: دشمنان چون می خواستند شخصیت اهل بیت در جامعه مکتوم و پنهان بماند، به تحریف وقایع مربوط به ائمه می پرداختند و شاید بتوان نقل های متعددی که الان درباره تاریخ ولادت و شهادت اهل بیت وجود دارد را به نوعی زیرمجموعه تحریف دانست

استادیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با اشاره به مسئله تصحیف گفت: موضوع دیگری که توجه به آن اهمیت بسیاری دارد بحث تصحیف است. آن زمان چون در زبان عربی بحث نقطه گذاری مطرح نبود، یکی از دلایل وجود تاریخ های متعدد درباره زمان ولادت و شهادت اهل بیت به عدم نقطه گذاری در این زبان بر می گردد

 خانجانی تصریح کرد: تعدد تاریخ ولادت و شهادت درباره برخی امامان بیشتر و برخی دیگر کمتر است، مثلا برای امام هادی (ع) 4 یا 5 نقل درباره سال شهادت ایشان وجود دارد

 وی افزود: البته احتمال خطا امروز هم درباره اعداد در نوشته های روزمره غیرچاپی وجود دارد و این مسئله بسیار مهمی است که قبلا نیز وجود داشته به ویژه آنکه در آن زمان چاپ هم وجود نذاشته است.

استادیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه  افزود: به عنوان نمونه در بحث تصحیف باید گفت که در اعدادی ماند سبع و تسع یا سبعین و تسعین یا سابع و تاسع به دلیل نبودن نقطه اشتباهات بسیاری صورت می گرفت از این رو یکی از عوامل اختلاف در تاریخ شهادت حضرت زهرا(س)  همین است. این موضوع باعث شده است که ما درباره تاریخ شهادت این معصوم دو روایت داشته باشیم که در یکی زمان شهادت حضرت زهرا (س) (خمس و سبعین) یعنی 75  روز  بعد از وفات پیامبر و در دیگری (خمس و تسعین) 95 روز ذکر شده است.

خانجانی درباره اجتماع علما درباره تاریخ ولادت و شهادت اهل بیت گفت: در برخی از موارد می توان به جمع بندی رسید که در این صورت نقل حداکثری درباره تاریخ ولادت و شهادت مورد توجه قرار خواهد گرفت. به طور مثال درباره شهادت امام سجاد دو تاریخ 12 و 25 محرم مطرح است که نقل مشهورتر مورد توجه قرار گرفته و شهادت آن حضرت در 25 محرم مورد تاکید قرار گرفته است

ملاک قرار گرفتن نقل مشهور به معنی کنار گذاشته شدن سایر نقل‌ها  و روایات نیست

وی بیان داشت: البته اینکه نقل مشهور مورد تاکید قرار می گیرد به آن معنی نیست که نقل های دیگر کنار گذاشته شوند و از سوی دیگر در وقایع تاریخی به خصوص درباره تاریخ ها نمی توان بر اساس شورا و نظر بزرگان دین به نتیجه رسید، چرا که خصوصیت تاریخ این است که نمی توان در آن دخل و تصرف کرد.

استادیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه تاریخ مانند علم روانشناسی و جامعه شناسی نیست که بتوان نظریه و حرف جدیدی در آن زد، ادامه داد: تاریخ به ارقام و وقایع مرتبط است و به هیچ عنوان نظریه بردار نیست و باید دید که در منابع قدیمی و معتبر و درجه اول درباره وقوع یک حادثه چه تاریخی را آورده اند و در این موارد هر چقدر منابع قدیمی تر باشند، البته با درنظر گرفتن یک سری ملاک های دیگر، اعتبار بیشتری خواهند داشت.

خانجانی خاطر نشان کرد: بر همین اساس احتمال اینکه ولادت امام باقر(ع) در ماه صفر باشد نیز وجود دارد اما چون نقل قوی تر در باره ولادت ایشان در ماه رجب است و ماه صفر نیز ماه حزن و اندوه و ماه مصیبت اهل بیت(ع) است بهتر است این تاریخ ولادت تقویت نشود. به ویژه که در ایران در برخی موارد در ولادت ائمه شادی های افراطی و حتی گاهی در مجالس مولودی از سوی برخی جاهلان اعمال خلاف شرع  صورت می گیرد بهتر است به همان نقل قوی تر ماه رجب توجه شود. همچنان که این امر درباره شهادت امام حسن مجتبی(ع) نیز مطرح است که دو تاریخ شهادت وجود دارد یکی هفتم و دیگری بیست و هشتم صفر و از سویی بنا بر نقلی هفتم صفر روز ولادت امام کاظم(ع) نیز گفته شده است اما سیره علما به ویژه در خارج از ایران این است که به این تاریخ ولادت توجه نمی کنند و در این روز به شهادت امام حسن(ع) بیشتر توجه می شود با وجود اینکه نقل  28صفر معتبر تر و قدیمی تر است که این به بیشتر به سبب خصوصیت ماه صفر است که ماه حزن و انده است. به ویژه آن که ظاهرا در زمان قاجار به خاطر مصادف بودن 7 صفر با روز ولادت ناصرالدین شاه ترجیح دادند بحث شهادت امام حسن(ع) مطرح نشود.

البته باید توجه داشت که در باره تاریخ ولادت یا شهادت ائمه(ع) آن چه که بیش از هر چیزی اهمیت دارد الگو گرفتن و توجه به سیره و روش زندگی ائمه است که می تواند ما را به سعادت برساند حال تولد آنان هر روزی که می خواهد باشد. آن چه که امروزه باعث مواجه شدن ما با مشکلات است دوری از سیره و روش زندگی ائمه(ع) و اکتفا کردن به برخی از شعارها و برخی بزرگداشت هاست که البته در جای خود بسیار و مهم و لازم است اما آن چه می تواند ما را نجات دهد سرمشق و الگو قرار دادن ائمه در زندگی ماست که متاسفانه امروزه بسیار کم رنگ شده است.