ماه رجب؛ «قرقگاه زمانی» اجتناب از محرمات، دستورالعمل علامه قاضی
عصر شیعه ـ عارف ربانی مرحوم علامه آيت‌الله‌العظمی سيدعلی قاضی در آستانه ورود ماه رجب دستوراتی درباره ماه رجب، شعبان و رمضان به شاگردان خود توصيه كرده‌اند كه مرحوم آيت‌الله حاج سيدمحمدحسين حسينی طهرانی اين دستورات را در روز جمعه 21 جمادی‌الثانی سال 1415 هجری قمری در شهر مقدس مشهد برای شاگردان خود بيان كرده‌اند و در كتاب مطلع انوار(2/صص 105 تا 113) به چاپ رسيده است.
بنابر اين گزارش، اين دستورات مربوط به سال 1357 هجری قمری يعنی 9 سال قبل از رحلت ايشان به سال 1366 است كه مرحوم قاضی در آن، ضمن وصيتی به شاگردان خود، اهميت اين سه ماه ارجمند را متذكر شده‌اند. در ذيل ابتدا سخنان مرحوم علامه طهرانی و سپس متن وصيت مرحوم قاضی به شاگردان خود درج شده است.
تنبَّه! متوجّه باش! آگاه باش! كه شهر‌های حُرُم داخل شد كه اولين آنها رجب است. بيدار شو، برای آنكه توشه خوبی برای خود برداری! شب‌های اين ماه را بيدار باش و روزهای آن را روزه بگير، به جهت شكر خداوند كه به تو روزی كرده و مخواب مگر به مقدار معتنابهی و كم! و چه بسيار عاشقان دل‌سوخته‌ای كه شب را نمی‌خوابند. نماز شب را به نحو بيدار و خواب به جای آور؛ يعنی چند ركعتی نماز بخوان و كمی بخواب و سپس بيدار شو!
و كتاب حق، قرآن را تلاوت كن؛ ولی تندتند نه، آرام‌آرام بخوان و با بهترين صوتی كه داری! چه، قرآن كتاب وحی است و نور قرآن ظلمت‌ها را تبديل به نور می‌كند و می‌درخشاند.
پس تو بهره‌ای نبرده‌ای، بلكه هيچ‌كس به مانند قرآن بهره نبرده و هركس غير از اين را كه من می‌گويم، گفته است، خطا كرده و اشتباه فكر می‌كند.
و سلام و صلوات بفرست به اصل قرآن و فصل آن، كه مراد از فصل قرآن پيامبر اكرم(ص) و اولاد طاهرين او هستند؛ در برابر آنها عبد بدون اراده و تسليم باش و با روح و جسم سالم در برابر آنها بدون چون و چرا باش و از آنها اطاعت كن و محبّت آنها را در دل داشته باش؛ چنان‌كه خداوند آنها را برای محبت خود قرار داده!
و كسی كه در غير حب آنها خود را در ذمه خداوند رحمان درآورد، به درستی كه گمراه شده و در انكار او نعمتهای خداوند از دستش رفته است و اگر خدا را در غير محبت آنها قرار دهی گم می‌شوی؛ پس حب آنها حب خداست و به حب خدا پناه ببر! و ايشان عروه وثقی هستند و دستاويز محكم؛ پس چنگ خود را محكم بگير و به اين دستاويز چنگ بزن!
پناه ببر به خدا درباره قرآن كه قول خداست؛ دربارة قرآن بازی نكن! با اهميت و احترام قرآن را بخوان و قرآن را از روی لهو و لعب نگاه مكن، چنان‌كه قرآن را عمل كنی به واسطه دقت در آن، به بالاترين قله از قلل حق و ايمان و مجد و شرف نائل می‌گردی. در هر حال بر تو باد به ذكر خدا و مبادا در خواندن قرآن كوتاهی كنی! مگو چگونه می‌شود و نگو به چه كيفيتی بخوانم! تشكيك در اين مسائل نكن!
در اين ماه‌ها كه آمده، قرآن را تلاوت كن و خدا را در اين ماه داخل شو؛ ملتزم و معتصم به خدا بشو! كسی كه اعتصام به خدا پيدا كند، خدا هم خود را به او نشان می‌دهد.
اگر گفتی «ربیّ الله؛ پروردگار من خداست»، ای رفيق استقامت كن و دست از اين حرف بر مدار! اين ماه‌ها قرقگاه خداوند است، پس داخل در اين قرقگاه شو! خداوند فرموده: «وَمَن یَعْتَصِم بِاللّهِ فَقَدْ هُدِیَ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ؛ و هر كس به خدا تمسك جويد قطعا به راه راست هدايتشده است»(آل عمران/101) و باز فرموده: «وَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ»(شوری/42) و باز فرموده:«إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلَائِكَةُ؛ آن كسانی كه گفتند خداوند پروردگار ماست و سپس به اين قول خود استقامت كردند، ملائكه آسمان بر آنها فرود می‌آيند»(فصلت/30).
انتبهوا إخوانی الأعاظم وفقكم الله لطاعته و قد دخل أشهر الحُرُم؛ يعنی متوجه باش كه ما داخل در قرقگاه شده‌ايم و اين ماه‌ها برای كسانی كه وارد می‌شوند خصوصيتی دارد، مثل زمين‌هايی كه حُرُم حساب شده و دارای شرايطی است و بايد از محرمات اجتناب نمود؛ در اين ماه ها هم كه قرقگاه زمانی است و انسان بايد از خيلی چيز‌ها اجتناب كند.
خدا در اين ماه‌ها خيلی به انسان نزديك است، بايد مراعات آن را بكند، همانند حَرَم و زمين‌هائی كه قرقگاه است و انسان وقتی وارد آنها می‌شود به كعبه و آن امام نزديك است و زيارت می‌كند؛ چقدر نعمتهای خداوند بر ما بزرگ است و او هرگونه نعمتی را بر ما تام و تمام كرده!
اولين چيزی كه بر ما واجب است، توبه است، با شروط لازم و نمازهايی كه در توبه وارد شده كه مقصود همان دستور توبه‌ای است كه حضرت رسول(ص) در ماه ذوالقعده دستور دادند، با همان كيفيت كه در كتب ادعيه آمده و در اعمال ماه ذوالقعده و در كتاب «مفاتيح» هم موجود است؛ البته حالا چون ماه ذوالقعده نيست در روز يكشنبه قبل از اول ماه يا شب جمعه و يا روز جمعه كه می‌آيد، توبه كنيد.
پرهيز كنيد از كبائر و صغائر به قصد قربت! ملتزم شويد به مراقبه، هم صغری و كبری! كه مراقبه صغری نگاه داشتن خود است از مكروهات و خلاف «ما لايرضی الله به» و مراقبه كبری نگاه داشتن دل است از آنچه محبوب نمی‌پسندد، كه يك لحظه از مراقبت پروردگار خود را خارج نكند و در همه لحظات خدا را حاضر ببيند.
و علاوه بر آن محاسبه داشته باشيد و معاتبه داشته باشيد و نفس را معاقبه كنيد و بعد جريمه كنيد! مثلاً بعضی از بزرگان (كه در «رساله بحر‌العلوم» ذكر شده) يك تازيانه داشتند و وقتی كه عبادت می‌كردند، در كنار سجاده آنها بوده، با آن تازيانه خود را می‌زدند، به مقدار لازم كه بايد بزنند؛ اينها آيات قرآن است كه برای شما بيان كرده‌اند! كسی كه می‌خواهد به ذكر خدا متذكر شود يا اين‌كه در خشيت خداوند وارد شود، بايد اينها را انجام دهد و چاره‌ای نيست از اين اعمال، وگرنه جا می‌ماند.
«ثمّ اقبلوا بقلوبكم؛ پس با دل‌ها‌ی خود اقرار كنيد به خدا» و مرض‌های گناه را معالجه كنيد و با استغفار بزرگی گناه خويش را كاهش دهيد؛ چراكه استغفار بزرگی گناه را از بين می‌برد.
«و إیّاكم هتك الحرمات؛ مبادا كه حُرُمات خدا را به‌جا آوريد»؛ كسی اگر انجام بدهد و حجاب خدا را پاره كند، خداوند ولو اين‌كه حجاب او را پاره و مهتوك نكند، خود مهتوك است و نفس را پاره كرده و نياز نيست خداوند جزای اين عمل او را بدهد.
كجا اميد نجات است برای دلی كه شكوك و شبهات در او وارد می‌شود و نفوذ می‌كند و رخنه می‌كند؟! محال است، نجات يابد قلبی كه در او شك و شبهه پيدا شود! و اين بزرگترين گناه و إثم است برای كسی كه در نعمتهای خداوند شك و شبهه داشته باشد.
انسان تا اين‌كه در سلوك سبيل مستقيم قدم گذارد، آنگاه اميد نجات برای او هست، آن‌وقت می‌تواند از چشمه معين ولايت استفاده كند و بنوشد و مع المحسنين باشد و با محسنين معاشرت كند و (طبق دستور رسول اكرم(ص) كه به ابوذر غفاری فرمودند)، انسان وقتی می‌تواند با محسنين از آن آب بخورد كه در دل او شبهه نباشد و در قلبش هيچ شكی باشد! و خداوند است محل إتكاء و مستعان در نفس من و نفس‌های شما.
دستورالعمل مرحوم آيت‌الله قاضی به شاگردان خود درباره ورود ماه‌های رجب، شعبان و رمضان
مرحوم قاضی می‌فرمودند: انسان بايد به خدا پناه ببرد و خداوند خيلی كمك‌كننده و خير المعين و پسنديده و اختيار كننده است؛ اما دستورالعمل اين سه ماه:
1. عليكم بالفرائض فی أحسن أوقاتها! دستورالعمل آن است كه نماز‌های واجب را در بهترين اوقات خودش انجام دهيد همراه نوافل آن! (كه مجموعاً پنجاه و يك ركعت می‌شود، اگر نتوانستيد چهل و چهار ركعت) و اگر شواغل دنيا شما را منع كردند، صلاة أوابين را كه همان نماز ظهر است، ترك نكنيد، چون خيلی اهمّیّت دارد! خصوص نماز ظهر خيلی اهميت دارد و آن به واسطه وقت آن و خصوصيت و موقعيت آن در بين اوقات ديگر است! و «صلاة وسطی» را كه در قرآن آمده، تفسير به نماز ظهر كرده‌اند، و «صلاة اوابين» يعنی آنها كه خيلی توجه به پروردگار دارند، يعنی رجوع‌كنندگان به خدا؛ زيرا رجوع‌كنندگان به خدا به آن تمسك می‌كنند.
2. نوافل شب را هيچ چاره‌ای نيست، مگر آنكه آنها را بجا آوريد، نه خيال كنيد نماز شب ساقط است و آن سد سكندری است كه هيچ شكسته نمی‌شود! عجب از كسانی كه قصد دارند، دنبال كنند مرتبه‌ای از كمال را در حالی‌كه شب‌ها قيام نمی‌كنند؛ ما نشنيده‌ايم كسی به مرتبه‌ای از كمال برسد، مگر به قيام شب و نماز شب.
3. عليكم بقرائة القرآن! بر شما باد به قرائت قرآن كريم با صوت حزين و باآهنگ و غنا! يعنی با صدای خوش بخوان كه تو را تكان دهد و در روايات داريم كه قرآن را با تغنّی بخوانيد. امام زين‌العابدين تغنّی به قرآن می‌كردند، اين تغنی در قرآن برای انسان بسيار مفيد است. به طور كلی غنای صوتی حرام است و اين اصلاً در تحت غنای حرام نيست؛ زيرا غنای حرام آن است كه انسان را به سوی لهو و لعب بكشاند.
هرچه كه انسان را به وجد آورد و به سوی خدا سوق دهد، حرام نيست و همين است كه می‌فرمايند با صوت حزين نماز را بخوانيد؛ سوره‌های بعد از حمد را، با صدای حزين بخوانيد به طوری كه آهنگ آن، شما را از عالم بالا تربيت می‌كند و می‌رساند: «إقرَأ فَارفَع»؛ سوره‌هايی را كه حفظ هستيد كه خوب، و اگر حفظ نيستيد، از روی قرآن دو صفحه بخوانيد، (در نماز‌ها و نماز شب) به طوری‌كه قرآن شما را به سوی كمالات سوق دهد.
4. بر شما باد به أوراد معتاده كه معروف است و هر كدام از شما كه ورد خاصی دارد كه بايد بجا آورد؛ و سجده يونسيه را از پانصد تا هزار به‌جا آوريد؛ يعنی تا هزار هم می‌توان به‌جا آورد، بسيار هم خوب است.
5. بر تو باد زيارت مشهد أعظم در هر روز! (كه منظور از مشهد أعظم أميرالمؤمنين(ع) است، چون مرحوم قاضی در نجف بوده‌اند) و زيارت مساجد معظمه! (كه منظور كوفه و سهله است) و در بقيه مساجد عبادت خود را به‌جا آوريد! چون مؤمن در مسجد مثل ماهی است در آب؛ همان‌طوری كه حيات ماهی به آب است، حيات مؤمن هم در مسجد است؛ ماهی را از آب بيرون اندازند، می‌ميرد.
6. بعد از نماز‌های واجب تسبيح حضرت صديقة طاهره(س) را ترك نكنيد! زيرا كه آن ذكر كبيره شمرده شده و لااقل بعد از هر نماز يك‌بار بگوييد و اگر توانستيد دو يا سه بار بگوييد بهتر است.
7. از لوازم مهم، دعا برای فرج حضرت حجت بقية الله الأعظم است در قنوت نماز وتر، و از آن گذشته در هر روز، و در جميع دعاها برای حضرت دعا كنيد.
8. زيارت جامعه را روزهای جمعه به‌جای آوريد! مقصود زيارت جامعه معروف است: زيارت جامعه كبيره.
9. قرآن كه می‌خوانيد، در اين سه ماه از يك جزء كمتر نباشد، در هر روز يك جزء.
10. زيارت و ديدار برادران خود را زياد كنيد! (مقصود رفقای طريق هستند) خيلی آنها را زيارت كنيد و ببينيد؛ زيرا اينها هستند برادران طريقی شما كه در طريق و عقبات نفس و تنگنا ها و كريوه‌ها كه انسان گير می‌كند، كمك انسان می‌كنند و نجات می‌دهند؛ نه آن برادرانی كه رحمی و جزء صله هستند كه چه بسا مخالف طريق و دشمن پيغمبر و خدا هستند! و نه آنكه بعضی می‌گويند برادران آمدند! نه، بلكه مقصود آن برادران طريق هستند كه انسان با آنها تجديد مساعی كند و ديدن كند.
11. زيارت قبور كنيد نه هر روز بلكه كم‌كم و گاه‌گاهی، (هفته‌ای يك مرتبه خوب است) و در روز زيارت كنيد نه در شب.
ما را چه كار با دنيا؟! ما را چه كار با اسم دنيا؟! اين دنيا ما را گول زد و فريفت و ما را به پستی و ذلت گراييد، مقام ما را پائين آورد و پست كرد، دنيا مال ما نيست، دنيا را ول كنيد و بسپاريد به دست آنها كه دنبال آن هستند و به كسانی كه اهل دنيا هستند بدهيد.
به‌به! خوشا به حال كسانی و آن مردانی كه بدن‌های آنها در اين عالم خاك است و قلوب آنها در عالم لاهوت است و [در] عالم عز و جلال پروردگار است! اين افراد هستند كه از جهت عدد اقل هستند و خيلی عددشان كم است، امّا قوتشان و جانشان و روحشان خيلی زياد است، از جهت عددشان كم، ولی از جهت مدديت و اصالت، اكثريت عالم هستند. من می‌گويم آنچه را شما می‌شنويد و استغفار می‌كنم برای پروردگار.
مرحوم علامه طهرانی در پايان اين سخنان و در توضيحاتی تكميلی آورده‌اند كه: اين دستوراتی است كه مرحوم قاضی به شاگردان خود داده است و رفقا اين دستورات را در اين سه ماه انجام می‌دهند. البته اين اعمال را در حد امكان انجام دهيد، هر كسی كه نمی‌تواند هر روز را روزه بگيرد حتی‌الإمكان پنج روز از رجب و ده روز از شعبان را بگيرد؛ خلاصه به حسب ملاحظه مزاج و قوه و حال و استعداد بگيرد.
و ذكر يونسيه كه فرمود پانصد تا هزار، برای شاگردان مرحوم قاضی بوده كه بايد هر روز می‌گفتند، (مرحوم آقا سيدجمال الدين گلپايگانی روزی سه هزار بار می‌گفتند و البته چند ساعت طول می‌كشيده) علی حد القدرة و الإستطاعه و قرائت قرآن در شب علی حد القدرة؛ اگر می‌توانی نخواب و اگر كسی نمی‌تواند همه شب را نخوابد «علَی صَبٍّ» باشد؛ صبّ يعنی جگرسوخته، بيدارخوابی كند، شب زود بخوابد و سعی كند بيدارخواب كند، طوری كه بدن استراحت خود را بگيرد.
خود مرحوم قاضی اول شب می‌خوابيدند، بعد نماز می‌خواندند و بعد می‌خوابيدند و باز نماز می‌خواندند، همين طور تا دو ساعت به اذان كه ديگر نمی‌‌خوابيدند؛ مرحوم آخوند سه ساعت به اذان صبح بيدار بودند؛ اگر نافله شب را به‌جا نياوريد، فائده ندارد و عرفان معنی ندارد؛ عرفان به عمل است نه به گفتن! اللهم صلّ علی محمّد و آل محمد.