(
امتیاز از 0
)
قرآن‌ها این گونه متولد می‌شوند
ساختمان سازمان دارالقرآن الکریم در همسایگی دانشگاه عریض و طویل امیرکبیر، با آن همه رفت وآمد و هیاهو، جای آرام و ساکت و خلوتی است. مردم عادی گذرشان کمتر به این ساختمان می‌افتد و بیشترین رفت وآمدها مربوط به ناشران قرآنی است؛ جمعیتی که این روزها حدود هزار نفرند و اگر گرانی کاغذ اجازه دهد کمتر از این نخواهند شد.
پیش از این ناشران قرآنی را حدود ۱۲۰۰ نفر اعلام می‌کردند، اما از وقتی یارانه کاغذ برداشته و قیمت‌ها آزاد شد و کاغذ رو به گرانی رفت، عده‌ای نیز از جمع ناشران قرآن جدا شده و پی کاری دیگر رفتند. احمد زرنگار، معاون نظارت بر چاپ و نشر قرآن کریم که دفتر کارش در بلندای ساختمان دارالقرآن، سکوتی محض دارد، می‌گوید همین تعداد ناشر که پای کار ایستاده‌اند برای پُرکردن بازار و تأمین نیاز جامعه به قرآن کفایت می‌کند.
دفتر کار او یک اتاق نورگیر با قفسه‌های شیشه‌ای کشیده شده تا سقف است؛ قفسه‌هایی پر از قرآن از سال ۶۴ تا الان، کتاب‌هایی که کیپ تا کیپ هم، نفس به نفس یکدیگر، در قطع‌های رحلی، وزیری، رقعی و جیبی شیرازه‌هایشان به نمایش درآمده و رنگین کمانی از رنگ و طرح ساخته است.
۶۴ سالی است که تصحیح قرآن در کشور آغاز شده است و دارالقرآن ابتدا به عنوان بخشی کوچک در دل سازمان تبلیغات اسلامی و از سال ۸۱ تا امروز به عنوان سازمانی با تشکیلات کامل و موسسه‌ای وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی بر چاپ و نشر قرآن تمرکز کرد.
بیشتر شبیه موزه است. حس بازدید از یک مجموعه تاریخی به آدم دست می‌دهد وقتی قدم به قدم از کنار ویترین‌های چسبیده به هم عبور می‌کنیم و صدها نسخه قرآن با جلدهای متنوع و صحافی‌های متفاوت را زیر نگاه می‌گیریم.
زرنگار می‌گوید: اگر بودجه لازم برای ساخت موزه‌ای که پیشنهادش داده شده، تامین شود این قرآن‌ها از این قرنطینه تنگ آزاد می‌شوند و در فضایی باز و استاندارد پر و بال باز می‌کنند و زیر نگاه مردم، جانی دوباره می‌گیرند.
از چاپ تا نشر
هر کتابی که چاپ می‌شود و به دست مردم می‌رسد از هفت‌خوان رستم می‌گذرد. غلط در یک کتاب به وجهه‌اش لطمه می‌زند و سخنان و واژه‌ها و تصاویر موهن در آن حرمت کتاب و کتابخوان را خدشه‌دار می‌کند. حالا اگر این کتاب، قرآن باشد، کتاب مقدس مسلمانان جهان، یک غلط، یک اشتباه، یک سهل‌انگاری آن قدر اثراتش عمیق می‌شود که می‌صرفد یک تیم زبده، همه هم و غم‌شان را برای جلوگیری از بروز هر گونه اشتباه در متن آن به کار بگیرند.
این تیم زبده در سازمان دارالقرآن الکریم مستقرند. تیمی که کارشان بعد از دریافت نامه استعلام از دفتر کل توسعه کتاب و کتابخوانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از سوی ناشر و تشکیل پرونده قرآن مورد نظر در دارالقرآن آغاز می‌شود.
مرحله اول کار پس از تشکیل پرونده، بررسی صحت کتابت و علامتگذاری قرآن‌هاست، البته به صورت اجمالی و در زمانی کوتاه. در این مرحله، قرآن‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند، آنها که قابل تصحیح هستند و نسخه‌هایی که قابلیت تصحیح ندارند.
گروه اول کد اختصاصی می‌گیرند و در نوبت می‌مانند و گروه دوم به ناشر برگردانده می‌شوند. معمولا قرآن‌ها به هفت علت عودت داده می‌شوند، مثلا ضعیف بودن خط از نظر خوشنویسی، داشتن اشکالات فراوان وفاحش نگار شی، نداشتن شماره آیه و صفحه، پایین بودن کیفیت زیراکس یا اوزالید، تفکیک نشدن آیات با ادعیه، درج استخاره در بالای صفحات و کنار آیات یا درج مطالب، عناوین و تصاویر در زمینه یا حاشیه صفحات که موجب وهن قرآن کریم است.
زرنگار، کاغذی را مقابلمان می‌گذارد که مینیاتوری از یک عاشق و معشوق است که کنار هم پیچ و تاب خورده‌اند و آدم را یاد کتاب‌های فال حافظ و منظومه لیلی و مجنون می‌اندازد. این تصویر در یکی از قرآن‌های رسیده به دارالقرآن گنجانده شده که یک همنشینی نامیمون بوده و در بخش تصحیح، جلویش را گرفته‌اند.
زرنگار از دیگر ایرادات فاحش قرآن‌های رسیده حرف می‌زند، از جابه‌جایی نقطه‌ها که شیطان «رجیم» را شیطان «رحیم» می‌کند، از اشتباه تایپی که از «تحتک»، «تهتک» می‌سازد، «اسلَمَ مِن» را «اسلمن» می‌نویسد، به جای «حمیم»، «حجیم» درج می‌کند، یک آیه را دو بار پشت هم تکرار می‌کند و فاحش‌تر این که برای سوره توبه، تنها سوره بدون بسم‌الله قرآن، بسم‌الله الرحمن الرحیم می‌گذارد.
این نسخه‌های پرغلط که به ناشران بازگردانده شد، نوبت به نسخه‌های قابل تصحیح می‌رسد که تیمی حدودا ۶۰ نفره از مصححان کارگشته از حافظان و قاریان قرآن گرفته تا آشنایان به زبان عربی و معارف قرآنی و قواعد تجوید و روخوانی روی آنها کار می‌کنند.
اولین مرحله تصحیح با پنج کارشناس شروع می‌شود که هر کدام در کابین‌های جداگانه مقابل مانیتوری می‌نشینند و هدفن‌هایی به گوش می‌زنند و متن اصلی قرآن را با نسخه ناشر مطابقت می‌دهند. زرنگار معتقد است اگر مصححان با هوش و ذکاوت باشند در همین مرحله غلط‌ها را تشخیص می‌دهند؛ اما چون به احتمال زیاد، برخی غلط‌ها از زیردست برخی مصحح‌ها رد می‌شود و کار به تصحیح چندباره می‌کشد.
حاصل این موشکافی، تهیه یک غلطنامه از هر نسخه قرآن است که به ناشران داده می‌شود تا اشتباهات را درنسخه بعدی اصلاح کنند و بار دیگر به دارالقرآن تحویل دهند. ناشران متعهد این مراحل را دقیق انجام می‌دهند و برای طی شدن دومین مرحله تصحیح که اوزالید‌های تهیه شده از فیلم وپلات، بررسی و تصحیح می‌شوند صبوری می‌کنند؛ ولی معاون نظارت برچاپ و نشر قرآن به تجربه دریافته بسیاری از ناشران تن به این مراحل وقت‌گیر نمی‌دهند و قرآن‌هایی با غلط‌های فاحش چاپ می‌کنند.
وی در عین حال می‌گوید: وقتی ناشری مجوز چاپ گرفت حق نشرقرآن را ندارد، بلکه نسخه چاپی‌اش را باز هم باید تحویل دارالقرآن بدهد تا برای بار آخر بررسی شود، اما بعضی ناشران هستند که این سختی را به خود نمی‌دهند و با مجوز چاپ، منتشر هم می‌کنند.
حاصل این چند دستگی می‌شود قرآن‌هایی که به گفته زرنگار کیفیت لازم را ندارند، پرغلط‌اند و به ویژه در قرآن‌های حزبی، نسخه‌ها با آیه‌ای که از نیمه چاپ شده به دست مردم می‌رسد.
چالش قیمت‌گذاری
در بازار آشفته و گل‌آلود، هر کسی می‌کوشد ماهی خودش را بگیرد و بی‌انصافی است قیمت‌ها را با سلیقه‌اش هماهنگ کند. این کج‌سلیقگی را همه ما همیشه در همه بازارها دیده‌ایم، اما این که کسانی بخواهند در بازار قرآن نیز اینچنین باشند، اگر از زبان احمد زرنگار نمی‌شنیدیم باورکردنی نبود.
وی می‌گوید: قرآن درکشور قیمت مشخصی ندارد و کسانی هستند که نسخه‌های خود را دو یا سه برابر قیمت واقعی می‌فروشند و ازعلاقه مردم به کتاب آسمانی‌شان بهره‌برداری سوء می‌کنند. زرنگار البته حساب ناشران متعهد را از اینها جدا و یادی می‌کند از یک ناشر در شهر قم که به خاطر ارادتش به قرآن، بهترین کاغذ را از اسپانیا وارد می‌کند و نسخه‌هایش را با بالاترین کیفیت نشر می‌دهد و اتفاقا با پایین‌ترین قیمت ممکن می‌فروشد و به این ترتیب بازار را دردست گرفته است.
همین وضعیت است که معاونت نظارت بر چاپ و نشر قرآن در سازمان دارالقرآن‌الکریم را به فکر برگزاری نشست‌های مشترک با وزارت ارشاد انداخته، نشست‌هایی که قرار است خروجی‌شان تعرفه‌گذاری برای قرآن‌هایی باشد که وارد بازار می‌شوند.
رونق خطوط فارسی
قرآنی بزرگ روی میز باز می‌شود و ورق می‌خورد، جلدش روغنی و گل و مرغی است که ذهن را می‌برد پیش قلمدان‌های قدیمی. خطش زیبا و خواناست با فونتی درشت و دلنشین. چند آیه را می‌خوانیم، خواندنش آسان است و کلمات براحتی در دهان می‌چرخد. دیگر از آن وقفه‌ها و مکث‌ها در روخوانی خبری نیست.
مرحوم نیریزی این قرآن نفیس را کتابت کرده که به خاطر قدمتش، نسخه‌ای عتیقه است. زرنگار به ما حق می‌دهد که این قرآن را روان و بی‌غلط بخوانیم؛ قرآنی را که با خط نسخ ایرانی نوشته شده است.
استاد نیریزی مرحوم، اما سال‌ها برای کتابت قرآن زحمت نکشید که هموطنانش حالا قرآن‌های نوشته شده به دست او را فراموش کنند و قرآن‌هایی به خط عثمان طه، خوشنویس عرب را بخوانند. به احتمال زیاد سهوی است که مردم فکر می‌کنند قرآن به خط عثمان طه صلابت بیشتری دارد و ملاکشان برای تهیه قرآن همین نام است و گرنه اگر بدانند قرآنی که استادان خط ایرانی می‌نگارند چقدر با ذائقه مردم این سرزمین سازگاراست ندانسته قرآن با نگارش عربی را که سخت خوانده می‌شود انتخاب نمی‌کنند.
احمد زرنگار، نام استادان طاهر خوشنویس، ارسنجانی، عبادی و حسن زاده را لابه‌لای حرف‌هایش چند بار تکرار می‌کند و با ستایش از خطاطی آنها تاکید می‌کند اگر می‌خواهیم تلاوت قرآن در جامعه همگانی شود باید با خطی ایرانی نوشته شده باشد. دو نسخه قرآن که روی میزاست را ورق می‌زنیم و واژه‌ها را با هم مقایسه می‌کنیم. عثمان طه نوشته «ابرهم»، «ملک» و «اله» اما استاد نیریزی نگاشته ابراهیم، مالک و‌الله؛ انصافا خط ایرانی درکتابت قرآن چیزی دیگری است.
اگر ترجمه‌ها سامانی بگیرد
در ۳۰ سال گذشته بیش از۸۰ نفر قرآن را به فارسی ترجمه کرده و بیش از۳۰ نفر به ترجمه قرآن به زبان‌های غیرفارسی پرداخته‌اند. برخی از این مترجمان روی در نقاب خاک کشیده و برخی از آنها همچنان فعال و در حوزه ترجمه قرآن ثابت قدم مانده‌اند. برخی روش ترجمه جمله به جمله را برگزیده‌اند و برخی دیگر ترجمه آزاد به سبک منظوم، کلمه به کلمه، تحت‌اللفظی، آزاد تفسیری، جمله به جمله موزون یا جمله به جمله با توضیحات تفسیری را انتخاب کرده‌اند.
هر چه بوده قرآن به زبان فارسی ترجمه شده تا غیرعرب‌ها بدانند درکتاب آسمانی‌شان چه نوشته شده و خداوند بر پیامبرش چه نکاتی را نازل کرده است. بیشتر ترجمه‌ها به زبان فارسی، اما خشک و نارساست و گاهی نیز گیج‌‌کننده است. معاون نظارت بر چاپ و نشر قرآن نیز وجود این نقص را تایید می‌کند و می‌گوید گرچه نظارت بر ترجمه قرآن در حیطه وظایف معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است، ولی سازمان دارالقرآن نیز ورود به این حوزه را آغاز کرده و ترجمه تقطیعی قرآن را در دست تهیه دارد. در این سبک ترجمه، یک آیه به چند قسمت تقسیم می‌شود و هر قسمت به طور جداگانه با ترجمه‌ای سلیس و روان همراه می‌شود که در یادگیری زبان عربی نیز موثر است.
استاد نیریزی که بود
میرزا احمد ملقب به «قبلة الکتاب» را بیشتر مردم با نام استاد احمد نیریزی می‌شناسند. او اهل قصبه نیریز بود و همه عمر در اصفهان اقامت داشت. گرچه تاریخ تولد او مشخص نیست، ولی آثار خوشنویسی‌ای که بین سال‌های ۱۰۹۴ تا ۱۰۱۱ هجری قمری نوشته شده محدوده زمانی زیست وی را مشخص می‌کند. استاد نیریزی از بزرگ‌ترین نسخ‌نویسان روزگار خود بود که در نگاشتن خط نسخ به شیوه ایرانی، استادی مسلم بود.
او شاگرد مستقیم استاد محمدابراهیم قمی، نسخ‌نویس ممتاز دوره صفوی بوده است که آموزش خط را نزد او آغاز کرد؛ ولی بعد از مرگ استادش توانست با استمرار در مشق، شیوه‌ای مطلوب‌تر و مرغوب‌تر از خط استادش ابداع کند. به همین علت است که استاد نیریزی را از ارکان اربعه فن خطاطی و خوشنویسی می‌دانند که نامش در کنار استادان بایسنقر میرزا نبیره امیر تیمور گورکان در خط ثلث، محقق و ریحان، میرعماد در خط نستعلیق و درویش عبدالمجید درخط شکسته برده می‌شود .
وجود انعطاف در خط نیریزی که خشکی‌های این خط را از بین برده و به جایش لطافتی نشانده از ویژگی‌های بارز خط این استاد است. ضمن این که طراحی هنری حروف و کلمات در کنار خوشخوان بودن خط او ویژگی‌های غیرقابل انکارخط نسخ به شیوه کتابت نیریزی است.
عمده آثار گزارش شده نیریزی در کتابخانه کاخ گلستان و کتابخانه مجلس نگهداری می‌شود و برخی دیگر از آثار او در کشورهای مختلف دنیا ازجمله آمریکا (نیویورک)، فرانسه (پاریس)، مصر (قاهره) و ترکیه پراکنده است.
کاستی‌های رسم‌الخط عثمان طه
قرآن‌های به خط عثمان طه، امروز مشهورترین نسخه قرآن است که هر سال میلیون‌ها جلد از آن چاپ و منتشر می‌شود و میان مسلمانان شهرت دارد. این نسخه از قرآن امتیازات زیادی دارد ازجمله خط خوب، قطع مناسب، علامتگذاری دقیق و این که آیات از آغاز صفحه شروع و پایان صفحه به اتمام می‌رسد، بعلاوه بجز در دو سه مورد، هر جزء قرآن در ۲۰ صفحه تمام می‌شود.
با این حال در خط عثمان طه کاستی‌هایی وجود دارد که آیت‌الله العظمی مکارم‌شیرازی آنها را در یک کتاب گردآوری کرده است. این مرجع تقلید، کاستی‌های خط عثمان طه را به شش گروه تقسیم کرده است؛ کاستی‌هایی که گاه موجب تغییر در معنا می‌شود، گاه کلمات فاقد معنا ایجاد می‌کند، بعضا سبب دشواری یادگیری می‌شود، گاه موجب اضافه حروف نابجا می‌شود، گاهی حذف حروف لازم و اصلی کلمه را موجب می‌شود و گاه نیز سبب نوشتن یک کلمه به دو صورت در آیات مختلف می‌شود، در حالی که تنها یک صورت کلمه درست است.
منبع : خبرگزاری بین المللی قرآن