اقلیتی منسجم و پرنفوذ از شبه قاره تا شرق آفریقا

خوجه‌ها پیروان مذهبی هستند که ابتدا ۶۰۰ سال پیش از ترکیب عقاید دین هندو با عقاید مذهب اسماعیلیه در هند پا گرفت که به تدریج، پیروان این کیش به چند گروه منشعب شدند؛ گروهی از آن‌ها مذهب تشیع اثنی‌عشری را پذیرفتند و با مهاجرت به منطقه شرق آفریقا در آنجا جوامعی منسجم و پرنفوذ را شکل دادند. امروزه جماعت‌های خوجه‌های اثنی‌عشری علاوه بر کشورهای شرق آفریقا، در هند، پاکستان، استرالیا و نیوزیلند، کشورهای غرب اروپا و آمریکای شمالی حضور دارند. آن‌ها به ویژه در امور اقتصادی و تجاری و همچنین فعالیت‌های خیریه و دینی در کشورهای خود، صاحب نفوذ و جایگاهی خاص هستند.

پیشینه شکل‌گیری جماعتی که امروزه به «خوجه» معروف‌اند، به ۶۰۰ سال پیش در هند بازمی‌گردد. امروزه خوجه‌ها به سه گروه خوجه‌های اسماعیلی، اثنی‌عشری و  اهل سنت تقسیم شده‌اند. وجه مشترک همه این گروه‌ها برخورداری از جایگاه اجتماعی و اقتصادی بالا در کشورهای خود و سازماندهی تشکیلاتی است.

شکل‌گیری اولیه

به نوشته دایره‌المعارف خوجه پدیا؛ حدود ۶۰۰ سال قبل یکی از مبلغان دین اسلام به نام «پیر صدرالدین» وارد منطقه سند در هندوستان شد. گفته می‌شود که وی یکی از داعیان شاخه نزاری از فرقه اسماعیلیه بود؛ برخی نیز او را یک صوفی ایرانی می‌دانند. او در میان جماعتی از هندوها معروف به لوهانه (Lohana) که گروهی از هندوهای ثروتمند بودند به تبلیغ آیین خود پرداخت. وی تعداد زیادی از این هندوها را به آیینی درآورد که آن را ستپنته (راه درست) نامید که ترکیبی از عقاید صوفیه با باورهای هندویی بود. صدر‌الدین پیروان خود را «خواجه» نامید که در فارسی به معنای فرد محترم و متشخص است. بعدها این عنوان تبدیل به «خوجه» شد.