مدارسی که تاریخ‌ساز شدند

ظهور مدارس اسلامی در دوره معاصر به دهه ۱۳۲۰ به بعد بازمی‌گردد. به دنبال برخی تحولات و پیدایش بعضی از ارگان‌ها و سرانجام آزادی عمل غیردینی در دوره پهلوی اول که به‌تدریج باعث دور افتادن نظام آموزش‌و‌پرورش کشور از دیانت و بنیاد‌های ملی خود شد، بسیاری بر آن شدند تا در فرصتی مقتضی با فضای حاکم بر جامعه به‌نوعی به مخالفت برخیزند

بی‌تردید آنچه در عرصه سیاست ایران از دهه ۲۰ تا ۵۰ روی داد، معلول تحولاتی بود که در عرصه فرهنگ روی داده بود. هم از این روی بازخوانی فراز و فرود‌های فرهنگی این مقطع مهم، از پیش‌نیاز‌های فهم درست از وقایع سیاسی روی داده در آن به شمار می‌رود. مقالی که پیش روی دارید، درصدد است تا مروری اجمالی بر این تحولات داشته باشد. امید آنکه تاریخ‌پژوهان و عموم علاقه‌مندان را مفید و مقبول آید.

تحولات سیاسی و فرهنگی دهه ۲۰
در دهه ۲۰ به دلیل وجود آزادی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در جامعه که پس از سقوط دیکتاتوری رضاخانی و عدم ثبات حکومت محمدرضا، اجتماعات، کانون‌های اسلامی و مکاتب مختلفی به وجود آمد، فعالیت‌های مختلف در عرصه‌های فکری، سیاسی، ادبی و فرهنگی آغاز شد. هرچند از نظر علمی و صنعتی، جامعه همسو با اصلاحات دولت مدرن بسط نیافت، اما در زمینه فرهنگی، ادبی و هنری که رویکردی مردم‌گرایانه داشت، تحول بی‌سابقه‌ای ایجاد شد و احزاب مختلف پا به عرصه وجود نهادند. فرهنگ چپ، ادبیات، فرهنگ و هنر را گسترش داد و بخش قابل‌توجهی از مردم به‌خصوص روشنفکران، جوانان و دانشگاهیان را به خود جذب کرد. بر این اساس تا سال‌ها، اغلب دغدغه‌های فکری علما، روحانیون، صاحبان تفکر‌های اسلامی پیرامون مسائلی چون: آزادی، حجاب، گنجاندن تعلیمات اسلامی در برنامه‌های آموزشی مدارس و چگونگی ایجاد مدارس ملی- اسلامی دور می‌زد. درخواست حاج‌آقا حسین قمی از محمدرضاشاه، پس از بازگشت از تبعید نجف به ایران مؤید این مطلب است. علاوه‌براین، آیت‌الله العظمی بروجردی با همکاری مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین فلسفی، برای گنجاندن تعلیمات اسلامی در برنامه آموزشی کوشش‌های بسیاری انجام دادند. در این دهه، نوعی تظاهرات و اعمال غیردینی و حتی ضدمذهبی در بین اقشاری از مردم رواج یافت که بی‌حجابی یکی از این اعمال است که سخنرانی‌های شیخ عباسعلی اسلامی در مورد حجاب، تأثیرگذار بوده است. در این دهه برخی انجمن‌ها و گروه‌های مذهبی علیه رواج بی‌دینی یا ضعیف شدن باور‌های مذهبی مردم شکل گرفت که «انجمن تبلیغات اسلامی» و «اتحادیه اسلامی» ازجمله این تشکل‌ها بودند که مهم‌ترین موضوعات آنها، مسئله حجاب و تبلیغات ضددینی و اخلاقی روزنامه‌های اطلاعات و مرد امروز بود.